Το καλοκαίρι που μας πέρασε είδα κι εγώ με έκπληξη στα Ιωάννινα έναν αχρείο να βασανίζει φριχτά έναν γάιδαρο που έμεινε να παλεύει, για να κρατηθεί στη ζωή, και που τελικά απελευθέρωσαν από τα βάσανά του, κάνοντάς του ευθανασία. Για λίγες μέρες τα κοινωνικά δίκτυα είχαν γεμίσει με κατάρες προς τον Αντιδήμαρχο που τόλμησε και έκανε μια τέτοια πράξη, πράγμα που ο καθένας θα περίμενε. Λίγες μέρες αργότερα κυκλοφόρησε ένα βίντεο με κάποια γαϊδουράκια που φώναζαν πάνω από τον πλέον νεκρό φίλο τους. Δεν γνωρίζω αν ήταν πραγματικό. Δεν ξέρω καν αν αυτό το βίντεο ήταν από άλλο περιστατικό. Αυτό που με συντάραξε ήταν αυτά που διάβασα από κάτω, στεκόμενη σε μια φράση που δεν μπορώ να βγάλω πια από το μυαλό μου. Μια κυρία έγραψε: «Αχ, τελικά τα ζώα έχουν αισθήματα, καταλαβαίνουν. Σου σπαράζει η καρδιά». Και απ’ αυτή τη φράση μια λέξη με τρόμαξε, το «τελικά».
Αυτόν τον μήνα, ίσως με πιο βαρύ κλίμα, μιας και οδεύουμε προς έναν χειμώνα που όλα προμηνύουν ότι θα είναι δυσβάσταχτος, θέλω να προσπαθήσω να κατανοήσω μαζί σας, μέσα από το κείμενο αυτό, τι έχει πάει τόσο λάθος. Τόσο λάθος με τους ανθρώπους και τόσο λάθος με το μυαλό μας. Συγχωρέστε με προκαταβολικά για τον τόνο μου και προσπαθήστε να καταλάβετε την κατάσταση που ζούμε τριγύρω μας.
Ας ξεκινήσω από αυτή τη φράση που ανέφερα. Αυτή η γυναίκα –που υπάρχουν πολλοί σαν και αυτή– πέφτει ξαφνικά απ’ τα σύννεφα την ώρα που βλέπει ορισμένα ζώα να αντιδρούν με θρήνο στον θάνατο ενός συντρόφου τους. Φταίνε τα παιδικά βιβλία; Φταίνε τραγούδια που λένε πως το γουρουνάκι κάνει «όινκ όινκ» και η κοτούλα «κο κο κο»; Φταίει που, όταν βρίζουμε άσχημα κάποιον, τον λέμε «γάιδαρο»; Φταίει που η ανθρωπότητα χρησιμοποιεί τα ζώα λες και είναι κτήμα της από πάντα; Τι απ’ όλα; Προσπαθώ να σκεφτώ ποια λογική απάντηση θα μπορούσε να δοθεί. Προσπαθώ συνάμα να ερμηνεύσω το πώς γίναμε τόσο ανθρωποκεντρικοί και φτιάξαμε και τον κόσμο μας έτσι.
Αν θεωρήσουμε ότι το ίδιο το θαύμα της εξέλιξής μας βασίστηκε στη λογική και την ευφυία μας, είναι απορίας άξιο πώς ύστερα από τόσο χρόνια εξέλιξης θεωρήσαμε πως φτάσαμε εδώ μόνοι μας. Η κυρία αυτή πιστεύει πως το πειραματόζωο που είναι κλειδωμένο σε ένα εργαστήριο και περιμένει την επόμενη δοκιμή που θα του διαλύσει το νευρικό σύστημα –για να βρεθεί μια θεραπεία για τη νόσο που έχει χτυπήσει την πόρτα σε έναν άνθρωπο– περιμένει με χαρά και υπερηφάνεια να δωρίσει το σώμα του στην ανθρωπότητα. Κάποιος άλλος πιστεύει πως, όταν μια γάτα γεννήσει 10 γατάκια και της τα πετάξει κλεισμένα σε ένα κουτί στα σκουπίδια, αυτή η γάτα δεν θρηνεί, δεν πονάει. Και γιατί το πιστεύουμε αυτό; Γιατί μας μάθανε τη φράση «αν μπορούσε να μιλήσει». Μα, μπορεί! Απλώς δεν μιλάει τη γλώσσα σου και, πίστεψε με, το ζώο έχει την ευφυΐα να κατανοεί τη γλώσσα τη δική σου, χωρίς να έχει το απίστευτο IQ σου, αλλά εσύ, αποτέλεσμα χιλιετιών εξέλιξης, δεν έχεις φανταστεί μέχρι στιγμής ότι το σύμπαν δεν χάρισε μόνο σ’ εσένα το δώρο της συνειδητότητας. Αυτός ο «κύριος» στα Γιάννενα έδεσε τον γάιδαρό του στο πίσω μέρος του οχήματός του και τον έσυρε σε όλο το χωριό. Το ίδιο ζώο που τον υπηρετεί ακούραστα και χωρίς να μπορεί να παραπονιέται σε ανθρώπινη γλώσσα. Δεν είχε κανένα πρόβλημα να τον ακούει να σπαράζει στη διαδρομή. Έτσι κι αλλιώς, αυτός ο ήχος δεν του θύμιζε άνθρωπο, οπότε ήταν αθώος. Στο υπερβολικά συρρικνωμένο και άρρωστο μυαλό του δεν διέπραττε κάποιο έγκλημα.
Κατανοώ πως χτίσαμε τον κόσμο μας για εμάς, και δεν είναι κάτι το οποίο έγινε χθες. Πάει καιρός. Όμως, ο πλανήτης δεν φτιάχτηκε για εμάς. Είμαστε κάτοικοί του, περαστικοί. Όλοι αποζητούμε χαρά, διασκέδαση, ένωση με τη φύση. Όχι, τα ζώα «δεν έχουν τελικά συναισθήματα». Από πάντα είχαν. Αυτός που κατέληξε με απόλυτη συνείδηση και λογική να μην έχει συναισθήματα δεν είναι κανένας άλλος πέρα από τον άνθρωπο. Κουράστηκα να ακούω για κόσμο που κλώτσησε γάτες, για άλλους που βασανίζουν σκύλους, για τα γαϊδουράκια στη Σαντορίνη. Ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας μετά βίας αγγίζει τη σοφία που έχουν τα ζώα, γιατί αυτά μείνανε συνδεδεμένα με τη φύση, κοντά στην πηγή από όπου προήλθαν, και δεν το παίζουνε θεότητες, επειδή μπορούνε και μιλάνε. Ασυγχώρητος λοιπόν όποιος προκαλεί τέτοιον πόνο, και πολύ μακριά από τον πραγματικό λόγο για τον οποίον ήρθε στη ζωή. Άνθρωποι που σκέφτονται έτσι δεν θα καταλάβαιναν την πραγματική αγάπη, ακόμα και αν τους έδινε μπουνιά στη μούρη. Τα οικόσιτα ζώα –για να γίνω και πιο συγκεκριμένη– αγαπάνε ανιδιοτελώς, απλά και μόνο επειδή τους βάζεις ένα πιάτο φαΐ και ένα δοχείο νερό, αλλά για ορισμένους αυτό δεν είναι η υπέρτατη μορφή ύπαρξης. Αντί αυτού, βλέπουν ζωή σε ό,τι έχει γλώσσα και μιλάει. Τα δέντρα δεν έχουν ζωή, τα φυτά δεν έχουν ζωή, ο αέρας δεν έχει ζωή. Ζωή έχουν μόνο αυτοί και η οικογένειά τους, οι όμοιοί τους. Λάθος, όλο λάθος.
Αν έχετε παιδιά τριγύρω σας, λοιπόν, αφιερώστε χρόνο στο να τους διδάξετε πως όλοι οι κάτοικοι στον πλανήτη είμαστε ισάξιοι και δικαιούμαστε το ίδιο τα δώρα τριγύρω μας. Ζούμε όλοι με τον ίδιον τρόπο και είμαστε όλοι ίσοι απέναντι στη ζωή και στον θάνατο. Μόνο που τα ζώα το ξέρουν. Εμείς, σε μια κατάσταση έπαρσης, θεωρούμε ότι είμαστε υπεράνω όλων, μέχρι που κάποια στιγμή δεν είμαστε.
Εργασία του μήνα: επισκεφτείτε μέρη με δέντρα, φυτά, ζώα και έντομα. Για μια φορά ακούστε το δικό τους τραγούδι και κλείστε τα αφτιά σας στη δική μας φτωχή, ανθρώπινη γλώσσα. Θα δείτε έτσι πόσο κοντά είμαστε με κάθε ύπαρξη. Ραντεβού στο επόμενο τεύχος, με αλλαγμένο τρόπο σκέψης και πιο ανοιχτά μυαλά.
