Ο διάλογος είναι από την αρχαιότητα μέσο ανταλλαγής πληροφοριών και απόψεων. Οι συνδιαλεγόμενοι δεσμεύονται σιωπηρά να δείξουν σεβασμό στους συνομιλητές τους και να μετέλθουν σωστά το επικοινωνιακό αυτό εργαλείο, έτσι ώστε να έχουν το βέλτιστο επικοινωνιακό αποτέλεσμα: οργανώνουν τη σκέψη τους, επιλέγουν προσεκτικά τις λέξεις που χρησιμοποιούν και δομούν τα επιχειρήματά τους.
Ο διάλογος per se έχει ως στόχο την ανταλλαγή ιδεών και απόψεων για την επίτευξη συμφωνίας ή για τη γεφύρωση ενδεχόμενων διαφορών. Στην αρχαία Αθήνα, χρησιμοποιείτο ως τρόπος εύρεσης της «αλήθειας», στην οποία οι συνομιλητές κατέληγαν μετά τη διερεύνηση των απόψεων που παρουσιάζονταν στο πλαίσιό του.
Προϋπόθεση ήταν το απόλυτο «άνοιγμα» του μυαλού χωρίς προσκόλληση σε δογματισμούς ή αυθαίρετες «αλήθειες», καθώς και η απρόσκοπτη πρόσβαση στις υπάρχουσες πληροφορίες. Προϋπόθεση ήταν και είναι, επίσης, η απουσία «φίλτρου» στο πόσες απόψεις ακούγονται και προωθούνται. Οι απόψεις ήταν πολλές και ετερόκλητες, και πρέπει να είναι πολλές και ετερόκλητες. Πολλές, για να διασφαλίζεται η δημοκρατία και ο πλουραλισμός. Ετερόκλητες, για να διατηρείται ενεργό το μυαλό και να εξετάζει επιχειρήματα και απόψεις που δεν είχε μέχρι τώρα σκεφτεί ή λάβει υπόψη του.
Και οι ελεύθερες και δημοκρατικές κοινωνίες πρέπει να ενθαρρύνουν όλες τις απόψεις και όλα τα κανάλια έκφρασής τους. Όλες οι απόψεις πρέπει να ακούγονται και στη συνέχεια ή να επιβιώνουν ή να χάνουν τη δυναμική τους και να εξαφανίζονται με το πέρασμα του χρόνου.
Κανένας φορέας ή φυσικό πρόσωπο δεν έχει το δικαίωμα να «κόψει» την κυκλοφορία τους αξιολογώντας τες βάσει των προσωπικών του εκτιμήσεων και πεποιθήσεων περί σωστού και λάθους ή περί ασφαλούς και επικίνδυνου για τη δημοκρατία. Κάτι τέτοιο αντίκειται, άλλωστε, στην αρχαία έννοια του διαλόγου και, φυσικά, της δημοκρατίας.
Τι συμβαίνει, όμως, όταν συγκεκριμένες απόψεις ή κατευθύνσεις επικρατούν, ακούγονται και προωθούνται; Όταν συνοδεύονται από ατελείωτες γενικεύσεις και λασπολογίες προς κάθε άλλη κατεύθυνση; Όταν επιβάλλονται ως ορθές, «ασφαλείς» και απολύτως σωστές, ενώ ο αντίλογος είναι σχεδόν πάντα απών;
Τότε από την εξίσωση του σωστού διαλόγου λείπουν δυο βασικά πράγματα: ο σεβασμός στην (πιθανότητα) ύπαρξη(ς) άλλων απόψεων και η πραγματική ύπαρξη αντίθετων επιχειρημάτων: oι ποικίλες απόψεις δεν υπάρχουν ή, όταν υπάρχουν και εκφράζονται, στην καλύτερη, δεν «ακούγονται» εποικοδομητικά και, στη χειρότερη, καταστέλλονται. Ο διάλογος μετατρέπεται σε δικαστήριο χάνοντας τον χαρακτήρα του ως νοητός χώρος πνευματικής ζύμωσης.
Επιστρέφοντας στην αρχαία Αθήνα, όπου στόχος ήταν η αναζήτηση της αλήθειας, ο Σωκράτης έσπευδε να επισημάνει ότι το μόνο που γνωρίζει με βεβαιότητα είναι ότι, παρά τις γνώσεις και την προσπάθειά του για εποικοδομητικό διάλογο, δεν γνωρίζει, τελικά, πολλά.
Πώς από την παραδοχή του «εν οίδα ότι ουδέν είδα» φτάσαμε, όμως, να θεωρούμε τους εαυτούς μας απόλυτους κατόχους της αλήθειας και ικανούς να «φιλτράρουμε» το ποιες απόψεις ακούγονται; Πώς θεωρούμε αυθαίρετα ότι η άποψη που έχουμε διαμορφώσει ως αποτέλεσμα προσωπικής μελέτης, καταβολών και, συχνά, συμφέροντος είναι και η καθολικά ορθή; Γιατί καταργούμε τους διαύλους επικοινωνίας με τα άτομα που φέρουν άλλη γνώμη ή «παρεκκλίνουν»; Πώς ο σεβασμός και τα «ανοιχτά μυαλά» αντικαταστάθηκαν από εριστικό τόνο, φόβο και τη στάση του «έχω δίκιο»;
Και αν οι απόψεις είναι και αυτές ενίοτε τόσο ατελείς όσο και οι άνθρωποι;
