Η δυαδικότητα που διέπει τον φυσικό κόσμο, απαντά και στο γλωσσικό σύμπαν με τη μορφή του γλωσσικού σημείου, την οποία ο μέσος φοιτητής Γλωσσολογίας, Φιλολογίας ή και Μετάφρασης μαθαίνει να διαιρεί σε σημαίνον (ο ήχος, η εικόνα μιας λέξης) και σημαινόμενο (το νόημα που ο ήχος ή η εικόνα αναπαριστά). Αυτό που δεν μας ξεκαθάρισε ποτέ ο Σωσσύρ, είναι προς τα πού κλίνει το ψυχικό φορτίο μιας λέξης και τι συμβαίνει εν τέλει με τις αμετάφραστες λέξεις, όπως η Tоска, η οποία προφέρεται «τασκά» και δεν έχει καμία σχέση με την όπερα, πέρα από το δραματικό στοιχείο.
Σύμφωνα με τον Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, «καμία λέξη της Αγγλικής δεν μπορεί να αποδώσει όλες τις αποχρώσεις της Tоска. Η βαθύτερη και πιο επίπονη ερμηνεία της είναι αυτή του αισθήματος μιας τεράστιας πνευματικής οδύνης, που συνήθως δεν οφείλεται σε κάποιον συγκεκριμένο λόγο. Στις λιγότερο δυσοίωνες ερμηνείες της συγκαταλέγονται ο νωθρός πόνος της ψυχής, η προσμονή χωρίς προσδοκώμενο, η αδιόρατη ανησυχία, η πνευματική οδύνη, η λαχτάρα. Σε μερικές περιπτώσεις, μπορεί να δηλώνει την επιθυμία για κάποιον/α ή κάτι συγκεκριμένο, τη νοσταλγία, την αγωνία του έρωτα. Στις πιο σαθρές στιγμές της, υποδηλώνει την ανία, την πλήξη» [Puskin, Alexander (1964). Eugene Onegin. Trans. Vladimir Nabokov. New York: Bolligen Foundation].
Στα Αγγλικά αποδίδεται συχνά ως spleen –μια λέξη που χρησιμοποιείται όταν νιώθει κανείς απογοητευμένος, σχεδόν παραιτημένος από τη ζωή– κι αυτό που έχει ενδιαφέρον, είναι ότι το spleen προέρχεται από τον ελληνικό σπλήνα, ένα από τα βασικότερα όργανα του ανθρωπίνου σώματος, το οποίο ρυθμίζει ζωτικές λειτουργίες και που, αν καταστραφεί, θέτει σε κίνδυνο την ίδια μας την ύπαρξη.
Αυτή η υπαρξιακή αγωνία για το τίποτα που αποτελεί τον νοηματικό μανδύα της Tоска, είναι το πρωταρχικό υλικό που έχει σμιλέψει τη ρωσική τέχνη. Είναι το ρωσικό ψυχικό αποτύπωμα πίσω από την κινηματογραφική γραφή του Αντρέι Ταρκόφσκι, το αίσθημα που σου κληροδοτεί η ανάγνωση μιας σελίδας οποιουδήποτε βιβλίου του Ντοστογιέφκσι. Είναι ο ήχος του σοβιετικού ροκ της εποχής της περεστρόικα, η ερωτική αγωνία της Τατιάνα, της κεντρικής ηρωίδας του ποιητικού έπους του Αλεξάντρ Πούσκιν Ευγένιος Ονιέγιν, ή απλώς ένα περπάτημα κάτω από την ομίχλη της Αγίας Πετρούπολης. Με λίγα λόγια, είναι ίσως η πιο ρωσική λέξη της Ρωσίας, μιας χώρας ικανής να μετατρέψει έναν ευτυχισμένο αντικαπνιστή σ’ έναν ακόμα άνθρωπο από εκείνους που τυλιγμένοι μέσα στο παλτό τους, τα σύννεφα ομίχλης και του καπνού, αψηφούν το κρύο αναλογιζόμενοι τα βάσανα ολόκληρης της ζωής τους, γιατί πλέον γνωρίζουν τη στοχευμένη ρήση του Ντοστογιέφσκι πως «να ζεις, σημαίνει να υποφέρεις» – κι αυτό, όπως και οτιδήποτε άλλο, δεν είναι παρά ακόμα μια γενική αλήθεια που διαμορφώνει τον κόσμο και δεν σημαίνει τίποτα.
Η Tоска, όπως και οι Ρώσοι, ευδοκιμεί σε άγρια, παγερά περιβάλλοντα, στις άνυδρες στέπες και στους -50 βαθμούς Κελσίου, μια θερμοκρασία που διαμορφώνει έναν τεράστιο λαό, στο συλλογικό ασυνείδητο του οποίου είναι χαραγμένη η πάλη του Ανθρώπου ενάντια στη Φύση. Από τα παραπάνω, εύλογα συμπεραίνει κανείς πως τόσο ισχυρά αρχέτυπα τοποθετούν τον αγώνα για επιβίωση και την υπαρξιακή αγωνία στο κέντρο της ρωσικής ψυχής και γεννούν λέξεις όπως η Tоска.
Αν λοιπόν κατά τύχη βρεθείτε σε κάποια συζήτηση σχετικά με το μέλλον της μετάφρασης και την αντικατάσταση των μεταφραστών από τις τελευταίας τεχνολογίας εφαρμογές, μη δώσετε σημασία· γιατί η διαφορά μας με τον αλγόριθμο είναι ότι εμείς μεταφράζουμε συναισθήματα.
