Φαντάζομαι τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες στο κέντρο ενός κυκλικού λαβυρίνθου και από τα χέρια του να ξετυλίγονται νήματα προς κάθε διάδρομο και είσοδο. Φαντάζομαι ότι κατά κάποιον περίεργο τρόπο δεν υπάρχει τρόπος να βγεις. Η είσοδος δεν λειτουργεί και ως έξοδος. Είναι ένας άπειρος λαβύρινθος που μπορείς να πας μόνο πιο βαθιά. Ως αναγνώστης ακολουθείς τα νήματα των ιστοριών του τυφλού δημιουργού και είτε θα απολαύσεις την ομορφιά της διαδρομής είτε θα χαθείς στην αέναη πολυπλοκότητά της.
Οι ιστορίες του Μπόρχες έχουν μερικά κοινά στη θεματολογία τους με τα ποιήματα του Καβάφη, για να τον συνδέσω με μία λογοτεχνική φιγούρα πιο κοντά σε εμάς. Καταπιανόταν με θέματα ιστορικά, ψευδοϊστορικά, μυθολογικά, μαζί με πολλή αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Αργεντινή. Αυτά τα έδεσε με ιδέες σχεδόν μυστικιστικές. Η αιωνιότητα και το άπειρο, οι καθρέφτες, η μοίρα, η επανάληψη, είναι μοτίβα που επανέρχονται στις ιστορίες του.
Το έργο του ανήκει στην κατηγορία του μαγικού ρεαλισμού, πράγμα που σημαίνει ότι στοιχειά φανταστικά υπεισέρχονται σε κατά τα άλλα ρεαλιστικές ιστορίες. Για παράδειγμα, στο διήγημα Η Συνάντηση ο διαπληκτισμός μεταξύ δύο φίλων που οδήγησε στον φόνο του ενός από τον άλλον αποδίδεται ως αποτέλεσμα της βούλησης των μαχαιριών που χρησιμοποιήθηκαν. Τα ίδια τα μαχαίρια είχαν μια μακρά ιστορία σκοτωμών και μια επιθυμία να ξανασυναντηθούν. Οι άνθρωποι που τα κρατούσαν ήταν απλώς τα υποχείριά τους. Άλλα διηγήματα τείνουν πιο έντονα προς το φανταστικό και τη φιλοσοφία, όπως η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ. Μία απέραντη βιβλιοθήκη με άπειρα βιβλία, στα οποία καταγράφονται όλοι οι πιθανοί συνδυασμοί γραμμάτων. Όλοι οι ανούσιοι, ακατανόητοι συνδυασμοί, καθώς και τα μυστήρια του κόσμου ή η μοίρα κάθε ανθρώπου. Κανένα βιβλίο δεν είναι ίδιο με κάποιο άλλο, αλλά μέσα στους άπειρους συνδυασμούς υπάρχουν παρόμοια, παρά κάποια ασήμαντη διαφορά, ή, αντίθετα, παρόμοια, παρά μια αλλαγή που αντιστρέφει το νόημα. Μέσα σε αυτή τη χαοτική βιβλιοθήκη που είναι το ίδιο το σύμπαν, οι βιβλιοθηκάριοι αναζητούν την αλήθεια για τον κόσμο.
Ένας λίγο μεταγενέστερος συγγραφέας, ο Ουμπέρτο Έκο, εμπνεύστηκε από τον Μπόρχες. Και οι δύο ήταν γνώστες της ιστορίας, όπως φαίνεται από τις αναφορές σε ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα. Τα κείμενα και των δύο είναι γεμάτα από τέτοιες αναφορές και –με τρόπο που εμένα με κεντρίζει– δεν μπήκαν στον κόπο να επεξηγήσουν τις πληροφορίες που δίνονται. Όπως είπα στην αρχή, είτε θα ακολουθήσεις βγάζοντας άκρη μόνος σου είτε θα κουραστείς και θα τα παρατήσεις. Τα έργα τους είναι μια απολαυστική αναγνωστική πρόκληση για τους τολμηρούς.
Ο Μπόρχες είναι ένας από τους αγαπημένους μου συγγραφείς. Τα διηγήματά του μου βγάζουν μία αίσθηση παραμυθιού που έχει βγει από τη Ζώνη του Λυκόφωτος. Μπορεί να μην είναι τρομακτικές ιστορίες, αλλά μεταφέρουν μια αίσθηση νεφελώδους ανησυχίας, όπως τη γεννάει ένα βιβλίο με άπειρες σελίδες, που ποτέ δεν μπορείς να ξαναβρείς τη σελίδα που έχασες, ή η συνειδητοποίηση ότι όλη σου η ζωή είναι το όνειρο κάποιου άλλου που κάποτε θα ξυπνήσει.
Προτείνω ανεπιφύλακτα τους δύο τόμους των διηγημάτων του Μπόρχες Άπαντα τα Πεζά (Ι και ΙΙ) σε εξαιρετική μετάφραση και σχολιασμό του Αχιλλέα Κυριακίδη από τις εκδόσεις Πατάκη.
*Fun fact: Στο Όνομα του Ρόδου ο χαρακτήρας Χόρχε του Μπούργκος, ο τυφλός βιβλιοθηκάριος, είναι βασισμένος πάνω στον Μπόρχες, και η δαιδαλώδης βιβλιοθήκη της μονής είναι βασισμένη στη Βιβλιοθήκη της Βαβέλ.
