Ο Σεπτέμβριος είναι ταυτισμένος με την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Δεν έρχονται όμως όλοι αντιμέτωποι με την ίδια πραγματικότητα. Η Πέπη Παπαδημητρίου είναι Συντονίστρια Εκπαίδευσης Προσφύγων στο Κέντρο Φιλοξενίας Προσφύγων στη Ριτσώνα. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο BANAL magazine μιλά, μεταξύ άλλων, για την κατάσταση που επικρατεί στη Δομή από το 2016, όταν και ιδρύθηκε, και για την εκπαίδευση που λαμβάνουν τα παιδιά, περιγράφει όσα δυσχεραίνουν το έργο που επιτελείται στη Δομή και μοιράζεται κάποιες από τις έντονες στιγμές που έχει βιώσει.
Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να υποβάλετε αίτηση για τη θέση της Συντονίστριας Εκπαίδευσης Προσφύγων;
Από την πρώτη στιγμή που άρχισε τη λειτουργία του το Κέντρο Φιλοξενίας Προσφύγων στη Ριτσώνα, όπου είμαι και Συντονίστρια, το 2016, επισκεπτόμουν συχνά τη Δομή, για να προσφέρω τις υπηρεσίες μου όπου και όποτε χρειαζόταν. Το καλοκαίρι του 2016, σε δράση που οργάνωσε η ΕΛΜΕ Ευβοίας, δίδαξα εθελοντικά σε θερινό σχολείο 50 προσφυγόπουλα που μεταφερόντουσαν καθημερινά σε Λύκειο της Χαλκίδας με έξοδα της ΕΛΜΕ, και μαζί με άλλους συναδέλφους, αφού τελείωναν τα μαθήματα, τα συνοδεύαμε σε περιηγήσεις στα αξιοθέατα της πόλης και σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Η επαφή μου με τα παιδιά αυτά, αλλά και ο άλλος, τελείως πρωτόγνωρος και διαφορετικός κόσμος που ξετυλίχτηκε μπροστά μου από τη στιγμή που πέρασα το κατώφλι της Ριτσώνας συνετέλεσαν σε μεγάλο βαθμό στο να υποβάλω αίτηση για τη θέση αυτή.
Ποιες είναι οι αρμοδιότητές σας ως Συντονίστριας Εκπαίδευσης Προσφύγων; Για τι πασχίζετε;
Οι Συντονιστές Εκπαίδευσης στη Δομή είμαστε δύο, κι εγώ έχω αναλάβει τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Οι αρμοδιότητές μου έχουν να κάνουν με τον συντονισμό όλων των θεμάτων που αφορούν την τυπική εκπαίδευση, αλλά και την επίβλεψη των φορέων μη τυπικής εκπαίδευσης στη Δομή. Από το να εντοπίζω και να καταγράφω όλα τα παιδιά σε σχολική ηλικία, να συλλέγω όλα τα έγγραφα που είναι απαραίτητα για την εγγραφή τους στο σχολείο, να κάνω τις εγγραφές, να τα βάζω στα λεωφορεία κάθε πρωί, να επιβλέπω τη φοίτησή τους, να είμαι σε συνεχή επικοινωνία με τους διευθυντές και τους διδάσκοντες στα σχολεία, μέχρι το να συμβάλλω ουσιαστικά στην επίλυση των όποιων θεμάτων μπορεί να προκύψουν και να αποτελώ τον σύνδεσμο του σχολείου με τους γονείς. Προωθώ κι ενθαρρύνω δράσεις συμπερίληψης και καθοδηγώ τους καθηγητές στα τμήματα υποδοχής προς αυτή την κατεύθυνση. Διατηρώ ουσιαστική επαφή με όλα τα παιδιά, ενθαρρύνοντάς τα, βοηθώντας τα όπου και όπως μπορώ και ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση και την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Αυτό για το οποίο πασχίζω είναι να έχουν όλα τα παιδιά την ευκαιρία να πάνε στο σχολείο και να μην υπάρχουν παιδιά αποκλεισμένα από την εκπαίδευση.
Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για τον χώρο στον οποίον βρίσκεται η Δομή;
Η Δομή της Ριτσώνας απέχει 20 χιλιόμετρα από την πόλη της Χαλκίδας και 10 χιλιόμετρα από το Βαθύ Αυλίδας, την πλησιέστερη κατοικημένη περιοχή. Δεν υπάρχει δημόσια συγκοινωνιακή σύνδεση με καμία από τις δύο αυτές περιοχές. Ο μόνος τρόπος, για να φτάσει κανείς εκεί, είναι με ίδια μέσα, όποια κι αν είναι αυτά, ή με ταξί. Εξαιτίας αυτής της συνθήκης οι κάτοικοι της Δομής αυτοοργανώθηκαν και μπορούμε να πούμε ότι η Ριτσώνα αποτελεί πια ένα προσφυγικό χωριό με παρεχόμενες υπηρεσίες από τους διαμένοντες – με πολλά προβλήματα βέβαια, εξαιτίας αυτής της απόστασης και της αποκοπής της από τον αστικό ιστό.
Ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη Δομή Προσφύγων Ριτσώνας, συγκριτικά με το 2016, όταν άρχισε η λειτουργία της;
Το 2016 οι τότε κάτοικοι της Δομής έμεναν σε σκηνές μέσα στη λάσπη. Χρειαζόταν να περιμένουν ώρες στην ουρά, για να χρησιμοποιήσουν τις λιγοστές χημικές τουαλέτες και να πλυθούν ή να πλύνουν τα ρούχα τους, αλλά και για να πάρουν το συσσίτιο που μοίραζε ο στρατός. Αυτές είναι και οι πρώτες εικόνες της Ριτσώνας που κρατώ στο μυαλό μου. Λάσπη παντού, μεγάλες ουρές και μπουγάδες απλωμένες να ανεμίζουν σε όλες τις σκηνές. Στη συνέχεια, τις σκηνές αντικατέστησαν τα κοντέινερ, που το κάθε ένα είχε το μπάνιο του και ένα άλλο μικρό κοντέινερ κοντά, που ήταν η κουζίνα του. Το 2018, που ξεκίνησα να εργάζομαι στη Δομή, ο πληθυσμός ήταν 850 άτομα, οι συνθήκες πλέον σαφώς καλύτερες και, καθώς όλοι λάμβαναν το επίδομα ως αιτούντες άσυλο, οι άνθρωποι μαγείρευαν στα σπίτια τους και διατηρούσαν την –τόσο ανακουφιστική και πολύτιμη– αίσθηση μιας αυτονομίας. Το 2020 η Δομή επεκτάθηκε με την τοποθέτηση επιπλέον –μεγαλύτερων αυτή τη φορά, αφού φιλοξενούνταν δύο οικογένειες στον καθένα– προκατασκευασμένων οικίσκων, και ο πληθυσμός αυξήθηκε φτάνοντας σταδιακά τους 2.950 ανθρώπους. Μέχρι πέρσι τον Μάιο, που εκδόθηκε Κοινή Υπουργική Απόφαση, η οποία αναγνωρίζει ως ασφαλή χώρα την Τουρκία για τους αιτούντες άσυλο από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν και τη Σομαλία, και η οποία επί της ουσίας τούς στερεί τη δυνατότητα να λάβουν άσυλο εδώ, αν δεν αποδείξουν ότι κινδυνεύει η ζωή τους στην Τουρκία, οι άνθρωποι στην πλειοψηφία τους έπαιρναν θετική απάντηση στο αίτημά τους κι έφευγαν από τη Δομή, για να επανενωθούν με τις οικογένειες τους και να αρχίσουν μια καινούρια ζωή κάπου αλλού. Τώρα πλέον οι απορριπτικές αποφάσεις έχουν αυξηθεί δραματικά και τα επιδόματα κόβονται αμέσως μόλις σταλεί η απόρριψη ασύλου, αλλά και μόλις εκδοθεί θετική απόφαση, χωρίς να δίνεται καθόλου χρόνος στους ανθρώπους να οργανώσουν τις επόμενες κινήσεις τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έχουμε τον μισό πληθυσμό της Δομής χωρίς επίδομα και σίτιση, κάτι που, όπως αντιλαμβάνεστε, δυσχεραίνει δραματικά τη ζωή τους και τους οδηγεί στην εξαθλίωση. Επιπλέον, έχει χτιστεί ένας ψηλός τοίχος γύρω από τη Δομή, η οποία μοιάζει με φυλακή ολοένα και περισσότερο. Απαγορεύεται η είσοδος πλέον στους μη διαμένοντες και στους μη έχοντες εργασία και πολύ σύντομα όλες οι κινήσεις θα ελέγχονται με κάμερες, των οποίων οι βάσεις έχουν ήδη τοποθετηθεί.
Τι εκπαίδευση λαμβάνουν τα παιδιά που φιλοξενούνται στη Δομή, εντός και εκτός αυτής;
Τα παιδιά λαμβάνουν μέσα στη Δομή μαθήματα Ελληνικών, Αγγλικών και μαθηματικών από τη Solidarity Now, που είναι ο φορέας υλοποίησης της μη τυπικής εκπαίδευσης, καθώς και μαθήματα μουσικής, σκακιού, Γερμανικών, Αραβικών και Φαρσί στο αυτοοργανωμένο σχολείο που λειτουργεί εκεί. Παράλληλα, παίρνουν μέρος σε αθλητικές δραστηριότητες (ποδόσφαιρο, βόλεϊ) που οργανώνονται από άλλες οργανώσεις, όπως η Lighthouse Relief, καθώς και σε αγώνες στα αθλήματα αυτά. Επίσης, έχει δημιουργηθεί ομάδα ζωγραφικής, στην οποία συμμετέχουν κυρίως Αφγανές έφηβες, οι οποίες παρακολουθούν δωρεάν μαθήματα ζωγραφικής στο εργαστήρι Ευβοϊκή Τεχνοπαιδεία στη Χαλκίδα από την εικαστικό και ιδιοκτήτρια του εργαστηρίου, Αγγελική Αυγουστή. Πρόσφατα πήραν μέρος σ’ ένα εικαστικό project στη Σχολή Μωραΐτη, όπου από κοινού με μαθήτριες της σχολής φιλοτέχνησαν ένα έργο με τίτλο Ρίζες, το οποίο παρουσιάστηκε σε εκδήλωση στον χώρο του σχολείου. Είχαν προηγηθεί τρείς εκθέσεις των έργων των κοριτσιών μας στη Χαλκίδα, αλλά και τη Θήβα, στο πλαίσιο του φεστιβάλ της Σφίγγας που διοργανώνεται κάθε χρόνο εκεί από τον εικαστικό Κωνσταντίνο Αγγέλου και την ομάδα του. Αυτήν την περίοδο τα κορίτσια μας ζωγραφίζουν για μια έκθεση που θα πραγματοποιηθεί τον Σεπτέμβριο στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.
«Το κλουβί δεν είναι τίποτα, εμείς έχουμε φτερά» έχουν γράψει τα παιδιά από τη μέσα πλευρά του τοίχου. Τι σημαίνει το σχολείο γι’ αυτά;
Το σχολείο γι’ αυτά τα παιδιά σημαίνει πολλά παραπάνω από ό,τι για όλα τα υπόλοιπα. Είναι η μόνη δυνατότητα που τους δίνεται να βγουν από τη Δομή, να βιώσουν μια κανονικότητα και να μοιραστούν κάτι κοινό με όλα τα άλλα παιδιά του κόσμου. Έχουν στερηθεί την πατρίδα τους, το σπίτι τους, μέλη της οικογένειάς τους, τους φίλους τους, την αίσθηση της ασφάλειας, και το σχολείο είναι η μόνη τους ευκαιρία να νιώσουν εκ νέου ότι ανήκουν κάπου και ότι ανοίγεται και πάλι μια χαραμάδα από όπου μπορεί να μπει λίγο φως στη ζωή τους μετά τον ζόφο που έχουν βιώσει. Τους δίνει τη δυνατότητα να ξαναρχίσουν να κάνουν όνειρα, σχέδια, να οραματίζονται το μέλλον τους. Αυτό που βλέπω εγώ και βιώνω καθημερινά, όσο τα παιδιά πάνε στο σχολείο, είναι βλέμματα και πρόσωπα φωτεινά ύστερα από πάρα πολύ καιρό, και μια λαχτάρα για αυτό που τους προσφέρει σε πρώτη φάση το σχολείο: διαφυγή από την ιδρυματοποίηση της Δομής, που αποτελεί κλουβί γι’ αυτά, και μια ζεστασιά σαν εναλλαγή στο κρύο και τοξικό περιβάλλον εκεί μέσα. Στη συνέχεια, και στον βαθμό που επιτυγχάνεται η συμπερίληψη, τα παιδιά νιώθουν χαρούμενα να αποτελούν μέλος μιας υγιούς ομάδας, αυτής των μαθητών του σχολείου τους, και όχι πια μόνο αυτής των προσφυγόπουλων της Ριτσώνας.
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες με τις οποίες έρχεστε αντιμέτωπη κατά την επιτέλεση του έργου σας;
Η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίζουμε είναι η μεταφορά των παιδιών στα σχολεία. Το έργο της μεταφοράς το έχει αναλάβει από το 2020 και μετά η Περιφερειακή Ενότητα Ευβοίας (πριν το είχε ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης και το έφερε εις πέρας με άψογη συνέπεια κι εξαιρετικό επαγγελματισμό). Την προηγούμενη σχολική χρονιά, 2020-2021, δεν προκηρύχθηκε κανένας διαγωνισμός για τη μεταφορά των μαθητών της Πρωτοβάθμιας, εξαιτίας των αντιδράσεων των τοπικών αρχών, οι οποίες με επιστολές τους στο Υπουργείο Παιδείας ζητούσαν να μην πάνε τα παιδιά της Ριτσώνας στα σχολεία της Χαλκίδας, αλλά να λειτουργήσει σχολείο μέσα στη Δομή, κάτι που όχι μόνο δεν προβλέπεται από τον νόμο, αλλά αντιβαίνει και στις ισχύουσες διατάξεις. Αυτή τη σχολική χρονιά, και μετά την πίεση που ασκήσαμε, τα νομικά μέσα στα οποία καταφύγαμε, τη δημοσιοποίηση του θέματος και τη συνδρομή του Συνηγόρου του Παιδιού, προκηρύχτηκε διαγωνισμός, ο οποίος όμως κρίθηκε άγονος για τα 18 από τα 30 Δημοτικά, και για τη Δευτεροβάθμια τερματίστηκε τον Γενάρη εξαιτίας μιας γραφειοκρατικής επιπλοκής.
Πώς άλλαξε η κατάσταση με την έλευση της πανδημίας του κορονοϊού;
Όταν ξεκίνησε η πανδημία, τα παιδιά μας έμειναν αποκλεισμένα στη Δομή και εκτός σχολείου για πολύ μεγάλο διάστημα, εξαιτίας μιας ιδιότυπης καραντίνας που είχε επιβληθεί από το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, και χωρίς να υπάρχει αριθμός κρουσμάτων που να επιβάλλει κάτι τέτοιο. Τηλεκπαίδευση δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί, καθώς ούτε ο κατάλληλος εξοπλισμός υπάρχει, αλλά ούτε το υπάρχον δίκτυο μπορεί να υποστηρίξει κάτι τέτοιο. Για αρκετά μεγάλο διάστημα οι διαμένοντες στη Δομή αντιμετωπίζονταν ως λεπροί, και τότε ήταν που η Δήμαρχος Χαλκιδέων και ο Αντιπεριφερειάρχης Παιδείας έστειλαν τις επιστολές που προανέφερα, αφού πρώτα το Δημοτικό Συμβούλιο είχε πάρει απόφαση, χωρίς να έχει αυτό το δικαίωμα, να μη φοιτήσουν τα παιδιά της Ριτσώνας στα σχολεία του Δήμου όπου ήταν εγγεγραμμένα. Παράλληλα, ο εγκλεισμός στη Δομή δυσχέρανε σε τεράστιο βαθμό τη διαβίωση των ανθρώπων εκεί και επιβάρυνε δραματικά την ψυχολογική τους κατάσταση.
Πώς σχολιάζετε τον διαχωρισμό μεταξύ Ουκρανών και λοιπών προσφύγων;
Ρατσιστικό και αντίθετο με τη Σύμβαση της Γενεύης. Η Σύμβαση του 1951 καθορίζει το ποιος είναι πρόσφυγας και χαράσσει το πλαίσιο των βασικών δικαιωμάτων, τα οποία τα κράτη πρέπει να εγγυώνται για τους πρόσφυγες. Οποιαδήποτε επιλεκτική μεταχείριση –και αναφορά σε νόμιμους και μη νόμιμους πρόσφυγες– μόνο σύμφωνη δεν μπορεί να είναι, ούτε με αυτή τη Σύμβαση, αλλά ούτε και με το Πρωτόκολλο του 1967.
Μπορείτε να μοιραστείτε κάποιες έντονες στιγμές που έχετε βιώσει στη Δομή;
Θα χρειαζόμουν πολύ χρόνο και χώρο, για να αναφερθώ σε όλα αυτά που έχουν δονήσει το είναι μου στα τέσσερα αυτά χρόνια που εργάζομαι στη Ριτσώνα. Οι γιορτές που μοιραστήκαμε με τους ανθρώπους εκεί, οι χοροί, οι αγκαλιές, οι αποχαιρετισμοί, οι αγωνίες γι’ αυτούς που ξεκινάνε εκ νέου το ταξίδι της προσφυγιάς περπατώντας προς τη Βόρεια Ευρώπη, όταν απορρίπτεται πολλάκις εδώ το αίτημα ασύλου τους, η επικοινωνία μαζί τους, όταν φτάνουν στη χώρα προορισμού, και η εξομολόγησή τους πως τους λείπει η Ριτσώνα, γιατί η ζεστασιά και η αγάπη που μοιράστηκαν εδώ φώτισε την ψυχή τους. Οι εκθέσεις ζωγραφικής χάρισαν στα παιδιά και σ’ εμάς που τις διοργανώσαμε τεράστια χαρά. Ο στόχος μας, που ήταν να προβάλουμε προς τα έξω το ταλέντο τους, να ακουστεί η φωνή τους και –το κυριότερο– να γίνουν ορατά, επετεύχθη στο έπακρο, και η τέχνη έγινε το όχημα που τους ταξίδεψε, νοερά και κυριολεκτικά, πάνω και πέρα από τους τοίχους της Δομής. Σε μια έκθεση στη Χαλκίδα, σε μια ανοιχτή συζήτηση, παρουσία μεταφραστή, που ακολούθησε στην παραλία μπροστά στον χώρο όπου εκτίθεντο τα έργα, το κοινό μπορούσε να κάνει ερωτήσεις στα κορίτσια που πήραν μέρος σε αυτήν. Πολύ δυναμικά και με μια ωριμότητα θαυμαστή απαντούσαν σε όλα, μέχρι τη στιγμή που κάποιος στο κοινό έκανε την ερώτηση: «Τι όνειρα κάνετε για το μέλλον;». Ένα από τα κορίτσια, η Atena, από τις πιο ισχυρές και έντονες παρουσίες, ξεκίνησε να απαντήσει, αλλά μέσα σε δευτερόλεπτα ξέσπασε σε κλάματα, κάτι που έκανε και όλες τις υπόλοιπες να αρχίσουν να κλαίνε, αγκαλιάζοντας η μία την άλλη. Αυτή η τόσο έντονη αντίδραση σε ένα ερώτημα που, υπό κανονικές συνθήκες, θα φώτιζε το πρόσωπο μιας έφηβης, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση την έκανε να ξεσπάσει σε λυγμούς, με συγκλόνισε. Και η συνειδητοποίησή τους εκείνη την στιγμή, με αφορμή ένα ερώτημα, ότι δυσκολεύονται να ονειρευτούν, ήταν κάτι που χαράχτηκε βαθιά μέσα μου και δεν πρόκειται να το ξεχάσω ποτέ…
Τι αισθανθήκατε, όταν διαβάσατε για τον Ιρανό Κουρός Νουρμοχαμαντί Μπαϊγκί;
Περηφάνια κι ενός είδους δικαίωση. Είχα τη μεγάλη τύχη να γνωρίσω αυτό το παιδί σε μια ημερίδα στο Μαράσλειο δυο μήνες πριν, και μόνο θαυμασμό μπόρεσα να νιώσω για τον τρόπο που μιλούσε κι εκφραζόταν σε άψογα Ελληνικά, αλλά και για την ευγένεια και το ήθος του. Είχαμε και στη Ριτσώνα αντίστοιχο έφηβο Αφγανό, τον Amir, που όμως αναγκάστηκε να φύγει από την Ελλάδα, καθώς η οικογένειά του πήρε απορριπτική στο αίτημα ασύλου του.
Τι έχετε να πείτε σε όσους εκφράζουν μισαλλόδοξες και ρατσιστικές απόψεις και στάσεις; Τι μπορεί να νικήσει το μίσος;
Θα ήθελα απλώς να τους θυμίσω ότι στο παρελθόν οι Έλληνες υπήρξαμε πρόσφυγες, φέτος εορτάζονται και τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, και τίποτα και κανείς δεν μπορεί να μας διαβεβαιώσει ότι δεν θα χρειαστεί να υπάρξουμε και στο μέλλον. Ας φροντίσουν λοιπόν να φέρονται όπως θα ήθελαν να τους φερθούν σε ανάλογη περίπτωση. Κι αν κάποιοι από αυτούς προβάλλουν τη χριστιανική τους ιδιότητα, για να δικαιολογήσουν τη στάση τους απέναντι σε αλλόθρησκους, να τους θυμίσω ότι ο θεμέλιος λίθος του χριστιανισμού είναι η αγάπη. Χωρίς αυτήν είναι κύμβαλα αλαλάζοντα. Και μόνο αυτή μπορεί να νικήσει το μίσος. Και θα το νικήσει στο τέλος…
Τι μπορεί να κάνει όποιος θέλει να ενισχύσει το έργο σας;
Να προσφέρει αγάπη στα παιδιά μας, με όποιον τρόπο μπορεί, όπου και όταν βρίσκονται στον δρόμο του. Και να τους χαμογελά, για να ζεσταίνει την ψυχή τους…
Συνέντευξη: Αγλαΐα Παντελάκη
