Η αρχή του νέου έτους συνηθίζει να φέρνει αρκετούς ανθρώπους σε σκέψεις σχετικές με αλλαγές, με καινούρια ξεκινήματα, παράλληλα με αναστοχασμό για τον χρόνο που πέρασε. Μοιάζει σαν η νέα χρονιά να κάνει μία αόρατη τομή μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος. Όμως, σύμφωνα με τη σύγχρονη σκέψη, μπορούμε ακόμα να μιλάμε για παρόν και παρελθόν;
Η αφορμή για το πρώτο άρθρο της χρόνιας έρχεται από μία παλιά συνέντευξη του διακεκριμένου Έλληνα αστροφυσικού Μάνου Δανέζη, η οποία αναδημοσιεύτηκε το προηγούμενο έτος*. Στη συνέντευξη αυτή μιλά για την πορεία του σύγχρονου πολιτισμού και για το πώς οι εξελίξεις στις φυσικές επιστήμες θα αλλάξουν τον τρόπο που βλέπουμε τη ζωή.
Κάποιες βασικές έννοιες που σε μεγάλο βαθμό σχετίζονται με την ανθρώπινη ζωή είναι οι έννοιες του χρόνου και της ύλης. Οι δύο αυτές έννοιες χαρακτηρίζονται ως «φιλοσοφικά κατηγορούμενα» του κάθε πολιτισμού, και συγκεκριμένα: «οι έννοιες αυτές, όπως γνωρίζουμε, δεν είναι ούτε χειροπιαστές ούτε αντικειμενικά προσδιορισμένες, αλλά φιλοσοφικά κατηγορούμενα προσδιοριζόμενα με διαφορετικούς τρόπους, σε διαφορετικές εποχές, από διαφορετικούς πολιτισμούς».
Αρχικά, για την έννοια της ύλης αναφέρεται πως είναι πια αποδεδειγμένο πως η υλική πραγματικότητα δεν είναι παρά μία ψευδαίσθηση προκαλούμενη από τα αισθητήρια όργανα του ανθρώπινου συστήματος. Η έννοια της ύλης αντικαθίσταται πλέον με μία διασυνδετική και ολιστική έννοια του πλέγματος (matrix), όπου δημιουργούνται πλέγματα ενέργειας που συντελούν στη δημιουργία της πραγματικότητας, όπως την αντιλαμβανόμαστε. Η διαφορά με την προηγούμενη ερμηνεία είναι μεγαλειώδης· όσα γνωρίζουμε ως υλικά, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπινου σώματος, είναι διασυνδεδεμένα μεταξύ τους. Από μία εγωιστική και κατακερματισμένη αντίληψη του κόσμου περνάμε σε μία ολιστική θέαση, όπου το «εγώ» γίνεται αναπόφευκτα «εμείς». Έτσι, αν νοσεί, δυσκολεύεται, πονάει και πεθαίνει ένα μεγάλο μέρος του πλέγματος, το ατομικό εγώ επηρεάζεται άμεσα. Γνωρίζοντας αυτό, όμως, αντιλαμβανόμαστε ότι και η αλλαγή, η ανακούφιση, η αγάπη και η ηρεμία θα έρθουν από μία συλλογική φροντίδα και ανύψωση.
Η έννοια του matrix έχει εκφραστεί εξαιρετικά από τον σπουδαίο ψυχίατρο και ιδρυτή της σχολής της Αναλυτικής Ψυχολογίας Καρλ Γκούσταβ Γιούνγκ, με τον προσδιορισμό της έννοιας του συλλογικού ασυνειδήτου. Το Συλλογικό ασυνείδητο είναι σαν μια βάση δεδομένων που χρειάστηκε αιώνες, για να συγκροτηθεί, αλλά συνοδεύει πλέον κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Εκεί έχουν αποκρυσταλλωθεί πρότυπα ψυχονοητικής συμπεριφοράς και βρίσκονται τα θεμέλια πολλών εκδηλώσεων του ανθρώπου, όπως οι μύθοι, οι αριθμοί, οι συμβολισμοί, οι αρχές της τέχνης και της επιστήμης. Ένας κοινός νους, με πανανθρώπινο ψυχικό, νοητικό και πνευματικό περιεχόμενο, κοινό σε όλους τους ανθρώπους, το οποίο εκφράζεται προσωπικά σε κάθε άτομο. Η συλλογική δόμηση του πανανθρώπινου αυτού νου και η δημιουργία της πραγματικότητας σε ένα υπερ-προσωπικό επίπεδο είναι μία σύλληψη που συνάδει με τη νέα προσέγγιση για την ύλη, όπως αυτή αναφέρεται από τον Δρ. Δανέζη.
Μία επόμενη έννοια που φαίνεται να έχει λάβει μία ευρύτερη μορφή είναι ο χρόνος. Αντίστοιχα με την ύλη, ο χρόνος δεν είναι μία έννοια την οποία μπορούμε να ορίσουμε με στενούς περιορισμούς, πόσω μάλλον στη σύγχρονη εποχή, όπου η έννοια του χρόνου, όπως αναφέρει ο Δρ. Δανέζης, δεν χωράει πια σε τμήματα όπως το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Στο Σύμπαν της σύγχρονης επιστημονικής πραγματικότητας το «εδώ» είναι «παντού» και το «τώρα» ταυτίζεται με το «χθες» και το «αύριο». Η θεώρηση αυτή για τον χρόνο φαίνεται πως αλλάζει και την υπόσταση του ανθρώπου μέσα στην ίδια τη ζωή. Μοιάζει σαν ο άνθρωπος να γίνεται ένα ακόμα περισσότερο ενεργητικό ον, όπου η κάθε του δραστηριότητα (πνευματική, ψυχική και σωματική) δεν γίνεται αόριστα ούτε τμηματικά μέσα σε έναν πεπερασμένο χρόνο. Αντίθετα, κάθε πράξη από τις παραπάνω αποκτά μεγαλύτερο νόημα, έχει περισσότερη ευθύνη και επίδραση, καθώς υφίσταται και ενεργεί πέρα από τα στενά όρια της παλιάς πραγματικότητας.
Κλείνοντας το πρώτο άρθρο της νέας χρονιάς, νιώθω να υπάρχει η ανάγκη να δοθεί μία κατακλείδα για την παραπάνω παρουσίαση, αλλά και μία σύνδεση με τη νέα χρόνια. Γι’ αυτό θα περιγράψω σύντομα τον τρόπο με τον οποίον βλέπω να έχουν επίδραση αυτές οι έννοιες στη δουλειά που κάνω με τους ανθρώπους. Βλέποντας τα προσωπικά δύσκολα ζητήματα του καθενός κάτω από ένα ευρύ πρίσμα ενός συμπλέγματος (matrix) γεγονότων και καταστάσεων, που είναι ριζικά διασυνδεδεμένα, υπάρχει μία βαθιά κατανόηση μαζί με μία βαθιά ανακούφιση, καθώς το βάρος που σηκώνει ψυχικά ένας άνθρωπος φαίνεται να επιμερίζεται. Επίσης, μία συλλογική ματιά, σε αντίθεση με μία εγωκεντρική άποψη των καταστάσεων, δημιουργεί ένα αίσθημα κοινότητας, μοιράσματος και απενοχοποίησης. Επιπλέον, η νοηματοδότηση της ζωής μέσα από το πρίσμα του παρόντος χρόνου, της έννοιας ότι «όλα είναι τώρα», φέρνει ξανά μία απενοχοποίηση στους ανθρώπους που νιώθουν καταβεβλημένοι εξαιτίας γεγονότων που έχουν συμβεί στο «παρελθόν» και άρα, κατά την κοινή γνώμη, θα έπρεπε να έχουν ξεχαστεί, ενώ παράλληλα δημιουργεί έναν χώρο, ένα τεράστιο πεδίο δράσεων, όπου δυσκολίες μπορούν να ξεπεραστούν στο παρόν και να λειτουργήσουν ως εφαλτήριο για μία καλύτερη ποιότητα ζωής στο παρόν. Και αυτό να γίνεται ξανά και ξανά, μέχρις ότου να είμαστε σε θέση να δρούμε και να εκτιμούμε αυτό το πεδίο διαρκών δυνατοτήτων που είναι η ζωή. Τέλος, η αντίληψη ότι με την προσωπική δουλειά του καθενός μπορούμε να συμβάλλουμε άμεσα σε ένα συλλογικά καλύτερο παρόν αποτελεί μία ηθικά υψηλή κινητήρια δύναμη, για να συνεχίζουμε να ελπίζουμε και να δρούμε προς μία αλλαγή.
