O χορός ταραντέλα είναι ένας από τους διασημότερους παραδοσιακούς χορούς στην Ευρώπη, με καταγωγή από την Ιταλία και συγκεκριμένα από τις περιοχές της Καλαβρίας (Calabria), της Καμπανίας (Campania) και της Πούλιας (Puglia). Το τέμπο της ταραντέλας είναι γρήγορο και ρυθμικό, με ρυθμούς 6/8 και 12/8. Τα όργανα που συνήθως ακούγονται στην ταραντέλα είναι το ταμπουρίνο, το βιολί, η φυσαρμόνικα και το ακορντεόν.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προέλευση του χορού και του ονόματός του, καθώς έχει άμεση σχέση με το φαινόμενο του ταραντισμού (tarantism). Ως φαινόμενο ο ταραντισμός θεωρείται μια κρίση υστερίας ή επιληψίας που υποστήριζαν ότι συνέβαινε μετά από τσίμπημα της αράχνης tarantola, η οποία βρισκόταν σε αφθονία στη Μεσόγειο και στις προαναφερθείσες περιοχές της Ιταλίας από την εποχή του Μεσαίωνα μέχρι και τον 20ό αιώνα. Σύμφωνα με τον μύθο, το τσίμπημα της αράχνης έβαζε τον ασθενή σε μια κατάσταση έκστασης που μπορούσε να θεραπευτεί μόνο με τη μουσική. Ειδικοί μουσικοί συγκεντρώνονταν στο σπίτι του αρρώστου και έπαιζαν διαφορετικούς ρυθμούς και μελωδίες ταραντέλα πίτσικα (tarantela pizzica), που τον οδηγούσαν σε μια κατάσταση εκστατικού χορού, ο οποίος γινόταν όλο και πιο έντονος, μέχρι ο ασθενής να εξαντληθεί και να πέσει κάτω αναίσθητος, αλλά θεραπευμένος. Το φαινόμενο του ταραντισμού συνδέεται με αρχαία παγανιστικά έθιμα εξάγνισης και με τους διονυσιακούς χορούς. Τα τελευταία περιστατικά ταραντισμού παρατηρήθηκαν μέχρι και τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Από τότε και κάθε χρόνο στις 29 Ιουνίου, στη γιορτή του Αγίου Παύλου, γίνονται αναπαραστάσεις ταραντισμού στο χωριό Γκαλατίνα (Galatina), στην περιοχή της Πούλιας.
Η ταραντέλα, ως μουσικό είδος, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την περιοχή της Μεγάλης Ελλάδας (Magna Graecia), όπως αποκαλούνταν η περιοχή του Σαλέντο στην Πούλια. Η περιοχή της Απουλίας ή «Πούλια» εποικίστηκε από τους Μυκηναίους – και, συγκεκριμένα, η επαρχία του Λέτσε (Lecce), που αποτελεί ένα απομονωμένο ακρωτήρι, το τακούνι της μπότας της Ιταλίας. Καθώς οι λαοί εκεί ήταν αρκετά απομονωμένοι, είναι πιθανό να μην ήρθαν σε επαφή με τους υπόλοιπους λαούς και με τη γλώσσα που αναπτυσσόταν στην υπόλοιπη Ιταλία. Γι’ αυτόν τον λόγο, διατήρησαν μια γλώσσα που σήμερα περιέχει αρκετές αρχαίες λέξεις, τα Γκρίκο (Griko). Τα Γκρίκο έχουν αμφιλεγόμενη καταγωγή και υπάρχουν αρκετές εικασίες ως προς την προέλευσή τους. Είναι όμως μια γλώσσα που μέχρι και σήμερα διατηρείται ανάμεσα στους μεγαλύτερους σε ηλικία κατοίκους των χωριών που αποτελούν τη Magna Graecia. To 1999 η Ιταλική Κυβέρνηση αναγνώρισε τα Γκρίκο ως μια γλώσσα μειονότητας και από τότε επανήλθαν στα σχολεία της περιοχής και διδάσκονται κανονικά.
Η γλώσσα Γκρίκο έχει παραμείνει αναλλοίωτη, κυρίως μέσω των τραγουδιών και της μουσικής. Μέσα από ταραντέλες, καθώς και μέσα από τραγούδια για την ξενιτιά και την αγάπη, αλλά και μέσα από μοιρολόγια, γίνεται όλο και πιο γνωστή στις μέρες μας, και ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Οι Ghetonia, οι Encardia και οι Arakne Mediterannea είναι μερικά από τα γνωστότερα σχήματα που καταγράφουν και διαδίδουν τη μουσική και τη γλώσσα αυτής της περιοχής.
Σήμερα η ταραντέλα και γενικά η μουσική της περιοχής της Magna Graecia παρουσιάζονται σε όλον τον κόσμο σε φεστιβάλ, συναυλίες, και μουσικές γιορτές, αλλά ταυτόχρονα αποτελούν και στοιχείο πειραματισμού. Το 2000 υπήρξε ένα κίνημα πειραματισμού και παντρέματος της ταραντέλας με την ηλεκτρονική μουσική, ως μέρος της έρευνας του ανθρωπολόγου Georges Lapassade και του κοινωνιολόγου Piero Fumarola. Μέσα από τη μακρόχρονη έρευνά τους, προσπάθησαν να εντοπίσουν πιθανά κοινά ανάμεσα στη μόδα των clubs, των ναρκωτικών και των ρέιβ πάρτι και στα πρωτόγονα έθιμα του ταραντισμού. Συνεργάστηκαν με καλλιτέχνες και πάντρεψαν ρυθμούς ταραντέλας με techno μουσική, δημιουργώντας έτσι ένα νέο είδος, το «tecnopizzica». Κάποια μουσικά αποτελέσματα παρουσιάζουν ενδιαφέρον και έχουν παραμείνει ως μουσικά ακούσματα μέχρι και σήμερα, χρησιμοποιούμενα ποικιλοτρόπως, με πιο τρανταχτό παράδειγμα το σόου του Dior Cruise 2021 που έλαβε χώρα στο Λέτσε.
Προτάσεις για ακρόαση:
Arakne Mediterranea: Pizzica Tarantata
Ghetonia: Agamipu Fidela protini
Ghetonia: Pizzica Nova
Encardia: La tarantella del Gargano montanara
Alpha Bass: Trancedelic
Dior: The film of the Cruise 2021
