Πιστεύω πως λίγο-πολύ όλοι κάπου θα έχουμε ακούσει αυτό το όνομα, είτε ασχολούμαστε με τα καλλιτεχνικά είτε όχι, ή μπορεί κάποιος κάπου κάποτε να άκουσε κάτι για τη «γιαγιά» της performance. Δεν ξέρω, ωστόσο, αν αυτός ο τίτλος είναι κολακευτικός ή όχι, αλλά αυτό, νομίζω, είναι και το νόημα της performance και κατ’ επέκταση της Abramović: να μην ξέρεις ακριβώς τι βλέπεις, τι ακούς, τι νιώθεις και πώς να αντιδράσεις.
Με μια πρώτη ματιά, μια performance της μπορεί να σου φανεί πολύ περίεργη και παράξενη και πολύ διαφορετική και εξωπραγματική, ίσως και χωρίς νόημα. Και μπορεί να έχεις μελετήσει πολύ, για να καταλάβεις τον συμβολισμό των έργων της, και μπορεί να έχεις πείσει τον εαυτό σου ότι πλέον κατανοείς, γιατί απλώς έμαθες το τι μπορεί να συμβολίζει το εκάστοτε έργο, αλλά μέσα σου δεν μπορείς ακόμα να καταλάβεις γιατί αυτός ο άνθρωπος και το έργο του είναι τόσο σπουδαία για τον χώρο της τέχνης, αλλά και γενικότερα για τη σύγχρονη κοινωνία.
Για πολύ καιρό δεν μπορούσα να τα κατανοήσω όλα αυτά και πίστευα πως η καριέρα της απλώς οφείλεται στην τόλμη της, στο ότι μπορεί να εκθέτει τον εαυτό της και στο σωστό timing. Πώς φαίνεται ότι ήμουν ακόμα μικρή και άπειρη από τη ζωή! Πώς γίνεται ένας άνθρωπος να θεωρεί την τόλμη και την έκθεση στους άλλους ως κάτι τόσο απλό! Γιατί, προφανώς, αν δεν έχεις βιώσει ο ίδιος αυτά τα «συναισθήματα», δεν μπορείς να τα αντιληφθείς, πόσο μάλλον να τα νιώσεις και να τα κατανοήσεις. Και ίσως επειδή δεν έχει χρειαστεί να τολμήσεις πραγματικά στη ζωή σου, ούτε και να εκτεθείς, τα βλέπεις απλώς ως θεατής, με τη βολή που σου προσφέρει αυτή η απόσταση, πολύ πιθανότατα κρυμμένος πίσω από κάποιον άλλον θεατή. Αυτά που βλέπεις, λοιπόν, σου φαίνονται πολύ απλά, σκέφτεσαι πως ο καθένας μπορεί να τα κάνει και αναρωτιέσαι γιατί τόσος ντόρος για το τίποτα. Έλα όμως που δεν τα κάνεις! Αφού είναι τόσο εύκολα, γιατί δεν τα κάνεις;
Έρχεται, ωστόσο, η στιγμή, άμα εσύ ο ίδιος το επιδιώξεις βέβαια, που πρέπει να τολμήσεις και να εκτεθείς, για να πας παρακάτω –όποιο παρακάτω και αν είναι αυτό, ξεχωριστό για τον καθένα–, και αρχίζεις και βλέπεις πως τα πράγματα δεν είναι εύκολα, πως δεν μπορείς να επικοινωνήσεις τον πραγματικό σου εαυτό και τα θέλω σου στους άλλους, πως δειλιάζεις και τρομάζεις, είτε από μια πιθανή απόρριψη είτε από μια μη αρεστή συμπεριφορά ενός τρίτου. Και ξαφνικά έρχεται στο μυαλό σου η Marina με το Rhythm 0 του 1974, μια εξάωρη performance, όπου η καλλιτέχνις στεκόταν ακίνητη, ενώ το κοινό καλούνταν να της κάνει ό,τι θέλει, χρησιμοποιώντας ένα από τα 72 αντικείμενα που είχε τοποθετήσει σε ένα τραπέζι. Κάποια από αυτά τα αντικείμενα ήταν ένα τριαντάφυλλο, ένα φτερό, ένα ψαλίδι, μια μεταλλική ράβδος, ένα όπλο, ακόμα και σφαίρες. Οι οδηγίες της performance ήταν ότι η ίδια είναι το αντικείμενο αυτού του έργου και ότι λαμβάνει την ευθύνη για οτιδήποτε συμβεί κατά τη διάρκεια αυτών των έξι ωρών, καθώς και ότι το κοινό είναι ελεύθερο να της κάνει ό,τι θέλει. Και εσύ, παρ’ όλα αυτά, θεώρησες ότι είναι απλώς ένα έργο εντυπωσιασμού, ενώ φοβάσαι να σηκώσεις το τηλέφωνο, όταν βλέπεις έναν άγνωστο αριθμό. Ας πάμε παρακάτω όμως και ας πούμε ότι τελικά δεν είσαι τολμηρή, για να κάνεις κάτι, και ότι κατάλαβες πως η τόλμη δεν είναι απλό πράγμα τελικά.
Οι κραυγές που βγάζει με τον Ulay στο ΑΑΑΑΑΑ του 1978 γιατί να είναι όμως ένα τόσο σπουδαίο έργο που έχει μείνει στην ιστορία; Ναι, ωραία, κατανοείς ότι συμβολίζει το θηλυκό και το αρσενικό στοιχείο, όχι μόνο ως φύλα, αλλά και ως αρχέτυπα. Πως μπορεί να συμβολίζουν τη μάχη της αρσενικής και της θηλυκής φύσης και όλα τα χαρακτηριστικά που φέρει το καθένα, αρχικά μέσα μας και κατ’ επέκταση στην κοινωνία. Ή ίσως η κραυγή της Abramović να είναι η μητέρα-φύση που ουρλιάζει, για να αντιμετωπίσει την κραυγή του Ulay, που αντιπροσωπεύει την τσιμεντένια αστικοποίηση και την οικολογική καταστροφή. Η απλώς μπορεί να είναι ένα ζευγάρι, όπως ήταν και στη πραγματική ζωή, που δεν ξέρει πώς να επικοινωνήσει και με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να βρει έναν τρόπο να εκφραστεί. Ή απλώς πολλές φορές το να ουρλιάζεις κάνει καλό στην ψυχική και σωματική υγεία – το λένε και οι ειδικοί.
Γενικά, πολλά μπορεί να είναι αυτό το έργο, και για τον καθένα να συμβολίζει και κάτι διαφορετικό, και αυτό το κάνει φοβερά σπουδαίο, σε συνδυασμό με την «απλή» εκτέλεση που έχει. Δυο άνθρωποι που κάθονται αντικριστά και στην κυριολεξία κάνουν «ΑΑΑΑΑΑ» ο ένας στον άλλον μπορούν τα συμβολίσουν τα προβλήματα της κοινωνίας και γενικότερα της ανθρωπότητας και ίσως να δίνουν και μια λύση σε αυτά. Γιατί πολλές φορές ουρλιάζουμε, όταν δεν μπορούμε να εκφραστούμε με λέξεις, αλλά χρειαζόμαστε κάτι, όπως κάνουν τα μωρά. Ουρλιάζουμε, όταν νιώθουμε αδικημένοι και κανείς δεν μας ακούει. Ουρλιάζουμε, όταν θέλουμε βοήθεια ή όταν απλώς νιώθουμε ελεύθεροι. Το να βγάζεις άναρθρες κραυγές πού και πού είναι απελευθερωτικό, γιατί στο κάτω κάτω είναι και στη φύση μας, έτσι ξεκίνησε και η πορεία μας. Το να μένεις όμως σιωπηλός, όταν θες να ουρλιάξεις, είναι το πρόβλημα. Αλλά είναι εύκολο να φωνάξεις, ειδικά στην εποχή μας και ειδικά κατά πρόσωπο σε κάποιον άλλον;
Καθόλου. Όλοι είμαστε κρυμμένοι πίσω από μια οθόνη, κατακλυσμένοι από «κραυγές» άλλων, προσπαθώντας να κατανοήσουμε τα όρια του δικού μας εαυτού και των γύρω μας. Προσπαθούμε να έχουμε τη δική μας κραυγή-λόγο, αλλά χάνεται μέσα στων άλλων, όταν δεν είναι αρκετά δυνατή, όταν δεν πιστεύουμε σε αυτή, δηλαδή όταν δεν πιστεύουμε στον εαυτό μας. Και εδώ εμφανίζεται πάλι η Marina, που κατάφερε μέσα από τα βιώματα, τους φόβους και τις ανασφάλειές της να παραγάγει έργο αξιοσημείωτο που έμεινε στην ιστορία. Θα μπορούσα να αναφέρω πολλά από τα έργα της, αλλά επέλεξα αυτά που με άγγιξαν απ’ όταν τα είχα πρωτοδεί, και ας μην καταλάβαινα το γιατί – το ανακάλυψα μετά. Στην ουσία, άμα της έγραφα ένα γράμμα, απλώς θα ήθελα να της πω ότι τη θαυμάζω και την ευχαριστώ ως καλλιτέχνη, αλλά κυρίως ως γυναίκα-άνθρωπο που τολμάει και ξεχωρίζει.
