Χρειάστηκαν σχεδόν ένας χειμώνας και μία δυνατή φωνή, για να αντιληφθούμε ως σύνολο την πλεμπάγια σε διάφορους χώρους εργασίας, και κυρίως στον χώρο του θεάτρου. Πρόκειται για βόρβορο χρόνων, που θέλει μεγάλο αγώνα, για να «ξεπλυθεί». Αποτέλεσμα ήταν, για πολλούς, να αναθεωρήσουν όχι πρόσωπα μεμονωμένα, αλλά εν συνόλω. Όμως το θέατρο δεν είναι αυτοί που βλέπουμε κάθε λίγο στις οθόνες των κινητών μας ως το νέο της ημέρας και που αναμένουμε τις δικαστικές τους εξελίξεις. Το θέατρο έχει προβάλει την πολύπλευρη γυναικεία φιγούρα πολλές φορές, δίνοντας βαρύτητα στην πολυσύνθετη δομή της και στην υπέρμετρη σημαντικότητά της.
Ο Ευριπίδης –στην εποχή του ριζοσπάστης, για κάποιους, αλλά μισογύνης και ανήθικος, για κάποιους άλλους– παρουσιάζει γυναικείους ρόλους, πρωταγωνιστικούς, δίχως μικροπρέπεια. Σε κάθε γυναικείο ρόλο δίνει έναν νέο χαρακτήρα, τηρώντας πάντα τη συναισθηματική πολλαπλότητα και ανωτερότητα της γυναίκας. Η Εκάβη οδύρεται για την απώλεια των παιδιών της, που είναι αποτέλεσμα της σαθρότητας πολιτικών σκοπιμοτήτων. Μέσα στην ασυδοσία και την ηθική απαξία, η Εκάβη εκδικείται για το προφανές, τα παιδιά της. Η Ιφιγένεια, αφού ξεπερνά τους φόβους της, θυσιάζεται πρόθυμα και με περισσότερη γενναιότητα από την αναμενόμενη για το κοινό καλό, τονίζοντας ταυτοχρόνως τα ουτιδανά κίνητρα και τις αποφάσεις των αντρικών ηρώων. Στη Μήδεια σκιαγραφείται η σύγκρουση της λογικής με το άλογο. Παρουσιάζεται ένας χαρακτήρας που διακατέχεται από πάθη, και –νιώθοντας προδομένη από τον άντρα της– η Μήδεια εκφράζει την υποδεέστερη θέση των γυναικών στην κοινωνία. Τη βλέπουμε με ψυχολογικές μεταπτώσεις, να οργανώνει την εκδίκησή της, έχοντας φτάσει στο όριο ανοχής της. Η Ελένη, παγιδευμένη στην επιβολή ενός γάμου, δεν εξαπατά και δεν προδίδει. Είναι πιστή στον αγαπημένο της, παρόλο που το όνομά της έχει αποκτήσει τη χειρότερη φήμη, και εδώ ακριβώς στέκεται και η τραγικότητα του χαρακτήρα της.
Οι γυναίκες του Αριστοφάνη επιδιώκουν ισότητα τόσο κοινωνικά, ως προς τους νόμους, όσο και ερωτικά. Οι Εκκλησιάζουσες, με επικεφαλής την οξύνοα Πραξαγόρα, μεταμφιέζονται σε άντρες και συμμετέχουν στα δρώμενα της Εκκλησίας του Δήμου. Στο πλαίσιο της κωμωδίας και της σάτιρας, ο Αριστοφάνης θέλει τις γυναίκες να αναλαμβάνουν την εξουσία της πόλης. Επαινεί και ταυτόχρονα καταδικάζει τη δημοκρατία και θεωρεί υπαίτιους τους Αθηναίους πολίτες για την κατάσταση της πόλης τους.
Ο Άουγκουστ Στρίντμπεργκ μας εντάσσει στη διαμάχη των φύλων, των κοινωνικών συγκρούσεων, και στην ασέβεια προς το διαφορετικό. Το Δεσποινίς Τζούλια (Fröken Julie) είχε προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στην εποχή του. Ο υπηρέτης Ζαν και η Τζούλια περνούν πολλά βράδια συζήτησης στην κουζίνα, δίπλα στην κοιμισμένη Κριστίν, με την οποία έχει λογοδοθεί ο Ζαν. Η συζήτηση περνά σε πάθος, και το πάθος σε σχέση εξουσίας. Η Τζούλια είναι ανώτερη λόγω της κοινωνικής της θέσης, αλλά ο Ζαν λόγω φύλου. Ο Ζαν προσπαθεί να πείσει την Τζούλια πως η μόνη λύση, για να δραπετεύσει από τη θέση στην οποία βρίσκεται, είναι να αυτοκτονήσει. Η γυναίκα του Στρίντμπεργκ θέλει να είναι νικήτρια, να έρχεται αντιμέτωπη με «δυνατότερους», και στο τέλος να τους κερδίζει.
Ο Ζαν Ζενέ εκφράζει τους προβληματισμούς του για τον καθωσπρεπισμό και την ανάγκη του δείχνεσθαι της αστικής τάξης μέσω δύο υπηρετριών-αδερφών, της Κλαιρ και της Σολάνζ, που αποφασίζουν να γλιτώσουν από την καταπίεση της Κυρίας τους. Έτσι, Οι Δούλες (Les Bonnes) αλλάζουν ρόλους και η Κλαιρ υποδύεται την Κυρία και η αδερφή της, η Σολάνζ, την Κλαιρ. Αποτέλεσμα είναι το μίσος τους να τις οδηγεί στην επιθυμία για δολοφονία της Κυρίας τους. Το θέατρο που αποφάσισαν να παίξουν, όμως, τις εξαπατά, γιατί ξαφνικά ορίζονται από μια αμοιβαία απέχθεια. Στο έργο –και, πιο συγκεκριμένα, μέσω των γυναικείων ρόλων– αποτυπώνεται η τραγικότητα της αδιαφορίας, της ψευδαίσθησης και των αποφάσεων παρμένων από τα πάθη.
Φυσικά, δεν μπορούμε να παραλείψουμε τoν Τενεσί Ουίλιαμς, κάθε έργο του οποίου ναι μεν διαθέτει γυναικείους και αντρικούς ρόλους, αλλά στο επίκεντρο βρίσκεται η γυναικεία ψυχοσύνθεση. Στο Καλοκαίρι και Καταχνιά (Summer and Smoke) η κεντρική ηρωίδα, η Άλμα, ανακαλύπτει τις πτυχές του έρωτα μέσω του Τζον, ο οποίος αρχικά έχει έναν άστατο τρόπο ζωής, σε αντίθεση με την Άλμα. Αργότερα, ο Τζον ανακαλύπτει πως η στάση ζωής της Άλμα ήταν σωστή και ακολουθεί τη νοοτροπία της, όμως εκείνη έχει αποφασίσει να ζει ελεύθερη, και όλη αυτή η αλλαγή επηρεάζει, εν τέλει, και τη σχέση μεταξύ τους. Η Άλμα ανακαλύπτει τον εαυτό της, αλλάζει τρόπο ζωής, όμως τα συναισθήματά της για τον Τζον παραμένουν τα ίδια. Αναθεωρεί θρησκευτικές και ηθικές αρχές, που έως τότε την είχαν εγκλωβίσει σε ένα πουριτανικό πλαίσιο. Γίνεται, λοιπόν, μια τρομερή εσωτερική διεργασία και από την πλευρά του Τζον, αλλά κυρίως από την πλευρά της Άλμα.
Τέλος, η Νελ Νταν στο έργο της Χαμάμ Γυναικών (Steaming) υμνεί τη γυναικεία αλληλεγγύη και κατανόηση. Υπάρχουν έξι γυναικείοι χαρακτήρες και ένας ανδρικός, ο οποίος μόνο ακούγεται. Οι πέντε είναι επισκέπτριες στο δημόσιο χαμάμ και η έκτη είναι αυτή που το συντηρεί. Μια μέρα, όμως, μαθαίνουν ότι το χαμάμ κλείνει, με σκοπό να γίνει δημόσια βιβλιοθήκη, και προσπαθούν να σκεφτούν τρόπους, ώστε να μη χάσουν τον χώρο τους. Για τις γυναίκες αυτές, το χαμάμ είχε γίνει το «safe place» τους. Συζητούν για το σεξ, τα κιλά, τη θέση της μητέρας και της συζύγου, για τη σχέση μάνας και κόρης, για το πώς εκτυλίσσονται με ματαιότητα οι ανθρώπινες σχέσεις και για το πώς οι μαμάδες έχουν κακομάθει τους γιους τους. Επομένως, γι’ αυτές τις γυναίκες, δεν είναι απλώς ένα χαμάμ.
Υπάρχουν άπειρα έργα, και κάθε τύπου, τα οποία ασχολούνται με τη γυναίκα και προσπαθούν να εξηγήσουν μέσα από έναν γυναικείο χαρακτήρα μια ολόκληρη κοινωνική κατάσταση που απασχολεί όλους μας ανεξαιρέτως. Το θέατρο δεν γύρισε την πλάτη ποτέ στις γυναίκες. Κάποια άτομα που το απαρτίζουν, όμως, ναι. Αδιανόητο το πόσο εύκολα κονιορτοποιείται το γυναικείο φύλο, ειδικά σε χώρους όπως αυτός. Οι γυναίκες –και όχι μόνο–, όμως, πλέον έχουν αρχίσει να φτιάχνουν το δικό τους «χαμάμ», με αλληλοϋποστήριξη, κατανόηση και ασφάλεια.
