Μιας και γράφω πρώτη φορά για το Banal, αποφάσισα να αναλύσω μια μάστιγα της ανθρωπότητας που είναι τόσο παλιά όσο τα πρώτα μας παλαιολιθικά σκαλίσματα σε σπηλιές. Και αφού διαβάζετε, γιατί σας φάνηκε ενδιαφέρων ο τίτλος, τότε είστε κι εσείς θύμα της μάστιγας. Το όνομα αυτής: «Νόημα». Με κεφαλαίο, μιας και όλα τριγύρω του γυρίζουν και μιας και είναι παντού, σαν πνεύμα ένα πράγμα. Είναι εκεί παρόν από το πώς μεγαλώνουμε μέχρι το τι κάνουμε, όταν μεγαλώσουμε, και από το τι τρώμε μέχρι το τι δεν τρώμε και γιατί κλαίμε, όταν ακούμε συγκεκριμένες λέξεις ή θυμόμαστε πράγματα. Το θέμα είναι ότι όλους τους απασχολεί και –κυρίως στην τέχνη– βλέπουμε πως όλοι είτε αναζητούν το Νόημα είτε αποτυπώνουν το Νόημα που δήθεν βρήκαν είτε θέτουν ερωτήσεις, για να το βρει ο θεατής, ο ακροατής, ο δέκτης, μπας και πάρουν και αυτοί απάντηση και ησυχάσουν επιτέλους. Όμως, τελικά, ποιοι το έχουν βρει, πράγματι; Και, αφού το βρήκαν, γιατί δεν το μοιράζονται απλόχερα με τους υπόλοιπους;
Η απάντηση που δίνω εγώ είναι απλή και σύντομη: ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΝΟΗΜΑ, και αυτό είναι το θέμα.
Το Νόημα, ξεκινώντας από την απλή ερώτηση «γιατί γεννήθηκα;», κατέληξε σε ένα θεόρατο δέντρο ερωτήσεων του τύπου «γιατί ο ήλιος βγαίνει από κει;», «γιατί πεθαίνουμε;», «γιατί αρρωσταίνουμε;», «γιατί τα άστρα κουνιούνται;» (μετέπειτα: «γιατί κουνιόμαστε εμείς;»). Και σαν να μην έφτανε αυτό, όχι μόνο αυτές οι απαντήσεις δεν δόθηκαν, αλλά κάθε γενιά, με γνώμονα τη δεδομένη στιγμή που δραστηριοποιείται, προσθέτει και άλλα ερωτήματα. Σκέτο χάος, δηλαδή.
Αλλά το τελικό χτύπημα μας το έδωσε η σύγχρονη εποχή. Γιατί; Γιατί τουλάχιστον τα πρώτα στάδια του τύπου «γιατί γεννιόμαστε;» ήταν αθώα, και με μερικές νταμιτζάνες νερωμένο κρασί και κάνα διονυσιακό όργιο την έβρισκες την απάντηση. Ή, τέλος πάντων, κάτι που έμοιαζε με απάντηση και ικανοποιούσε τον άνθρωπο της εποχής. Όμως όσο η εξέλιξη έφτανε, η εικόνα του απαίδευτου νου που θέλει και προσπαθεί να στοχάζεται αχνοφαινόταν στον ορίζοντα.
Ο σημερινός άνθρωπος δεν έχει τον ελεύθερο χρόνο να στοχαστεί σωστά, επομένως περιμένει από άλλους να στοχαστούν γι’ αυτόν. Το ξεκίνημα (κατ’ εμέ) το έκανε ο ένδοξος εμπορικός κινηματογράφος. Είδαν στο Hollywood ότι πουλάει το όλο σενάριο με το Νόημα της ζωής και πλημμυρήσαμε από Star Systems, ανθρώπους καθημερινούς, δηλαδή, που κατέφθασαν στη Γη της Επαγγελίας και με «σκληρή» ή σκληρή δουλειά απέκτησαν αμύθητες περιουσίες. Αυτό, φυσικά, όπως όλοι ξέρουμε, ξέφυγε από τον κινηματογράφο και μεταδόθηκε στον πτωχό πλην τίμιο κοσμάκη με το ρητό «καταναλώνω άρα υπάρχω». Οι διαφημιστικές οργίαζαν, οι εταιρείες βγάζανε έναν σωρό άχρηστα πράγματα, και ούτω καθεξής. Αυτοάνοσα, αυτοκτονίες και άλλα «αυτο-», που ουδεμία σχέση είχαν με την κατάσταση (άπαπα, πιπέρι), άρχισαν να ξεπροβάλλουν από παντού. Όμως όλα τα καλά κάποτε τελειώνουν. Έτσι, και τα λεφτά σταμάτησαν να φυτρώνουν σε τραπεζικά δέντρα και ο νέος στοχαστικός άνθρωπος έχασε το Νόημά του. Τότε ο «καλός» κινηματογράφος (και μαζί όλα τα διαφημιστικά μέσα που μπορείτε να φανταστείτε) έκανε στροφή σε μια νέα διήγηση, αυτή με τον άνθρωπο που δουλεύει όλη μέρα, έχει εκατομμύρια, αλλά είναι μόνος σε ένα άδειο υπερλούξ διαμέρισμα στη Νέα Υόρκη και τα πουλάει όλα, για να ζήσει στο χωριό των ονείρων του με τον άνθρωπό του, για να περπατάει ξυπόλητος στις αμμουδιές, χαμογελώντας σε slow motion στους γλάρους.
Δεν υπάρχει κάτι κακό σ’ αυτό, σωστά; Κι όμως, υπάρχει. Μπορεί αυτή η διήγηση να είναι πιο κοντά στην απάντηση που ψάχνουμε, όμως δεν είναι δική μας συνειδητοποίηση. Είναι τυλιγμένη με κορδέλες από κάποιον άλλον που μας τη σέρβιρε, και γι’ αυτό είμαστε έρμαια της κάθε απόφασης που θα παρθεί. Όταν το «trend» αλλάξει και δεν είναι πλέον «κουλ» να ψωνίζεις απ’ τα βιολογικά και να φοράς second hand, πάλι στην αναζήτησή του θα πέσεις. Και θα περιμένεις μέχρι πάλι κάποιος να σου δείξει το Νόημα της δικής σου εποχής.
Όμως πρέπει να θυμάσαι τούτο: το δευτερόλεπτο που θα καταλάβεις πως δεν υπάρχει Νόημα της ζωής, με την έννοια που το ’χεις διδαχθεί, και πως αυτός στο μανάβικο δεν σου μίλησε άσχημα επειδή δεν του αρέσει η μούρη σου, αλλά επειδή και εκείνος προσπαθεί να βρει το Νόημα ανάμεσα στα κολοκυθάκια και στα δάνεια που τον έχουνε μπουκώσει, τότε θα απελευθερωθείς. Λίγοι καλοί μαθαίνουν σε κάθε γενιά να το εξασκούν. Συνήθως φοράνε ρόμπες και σανδάλια και ζουν στο βουνό ψέλνοντας και κάνοντας διαλογισμό. Το ταξίδι της ζωής δεν είναι φτιαγμένο να είναι βάναυσο – κάθε άλλο! Έρχεσαι σ’ αυτόν τον κόσμο, κάνεις ό,τι καλύτερο μπορείς και φεύγεις αθόρυβα. Αν είσαι τυχερός, κάποιοι για λίγο σε συζητάνε, αλλά δεν έχει σημασία.
