Χίλια εννιακόσια εβδομήντα έξι. Στην Αργεντινή, ο δικτάτορας Χόρχε Ραφαέλ Βιδέλα ανατρέπει την κυβέρνηση της Ισαβέλ Περόν και εγκαθιδρύει το λεγόμενο «σχέδιο εθνικής αναδιοργάνωσης», δικτατορικό καθεστώς που δεν θα ανατραπεί παρά μόνο το 1983. Την ίδια χρονιά, στη Βαρκελώνη της Ισπανίας, ο Αργεντίνος Μανουέλ Πουίχ εκδίδει το έργο Το φιλί της γυναίκας-αράχνης –ένα μυθιστόρημα που, κατά τα φαινόμενα, μπορεί να ενταχθεί στην ευρύτερη σφαίρα της αστυνομικής λογοτεχνίας–, μέσα από το οποίο ζυγίζονται, αντιστρέφονται και επαναπροσδιορίζονται οι έννοιες της υποταγής και της υποτέλειας.
Ο Μολίνα και ο Βαλεντίν βρίσκονται συγκρατούμενοι στο ίδιο κελί σε μια φυλακή της Αργεντινής. Ο μεν Μολίνα για αποπλάνηση ανηλίκου (καταλαβαίνουμε εύγλωττα ότι λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού βρίσκεται εκεί), ο δε Βαλεντίν για την πολιτική του δράση, ως αριστερός. Παρόλο που τίποτε κοινό δεν φαίνεται να τους ενώνει, για να περάσουν τις ατελείωτες ώρες του εγκλεισμού, ο Μολίνα αρχίζει να διηγείται στον απόμακρο Βαλεντίν τις αγαπημένες του ταινίες. Ταινία την ταινία, ο πεισματικά κλειστός Βαλεντίν αρχίζει να ανοίγεται στον Μολίνα. Γαλουχημένος σε μια κουλτούρα που επιδοκιμάζει, αν όχι επιδιώκει, το πρότυπο της macho συμπεριφοράς, και με τη δράση του που του επιβάλλει να μη δένεται συναισθηματικά με άλλους ανθρώπους, γιατί αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον του, ο Βαλεντίν δυσκολεύεται να καταλάβει την υπερβολικά ευαίσθητη, κατά την κρίση του, ιδιοσυγκρασία του Μολίνα. Από την άλλη, ο Μολίνα δεν καταλαβαίνει την αταλάντευτη πίστη του Βαλεντίν στους συμπαγείς του ρόλους: «Για πες μου εσύ: Τι είναι άντρας για σένα;» τον ρωτάει σε μια στιγμή αντιπαράθεσης. Ο Βαλεντίν επιχειρεί μια απαρίθμηση στερεοτύπων, μόνο για να παραδεχτεί στο τέλος: «Δεν ξέρω, δεν το ’χω τόσο ξεκάθαρο τούτη τη στιγμή. Μ’ έπιασες απροετοίμαστο. Δεν βρίσκω τις κατάλληλες λέξεις». Και του ζητά να συνεχίσει την αφήγηση της ταινίας.
Άγνωστο αν οι περιγραφές του Μολίνα είναι όντως πιστές στην εκάστοτε ταινία, άγνωστο αν παραλείπει σημαντικές λεπτομέρειες. Ιδέα δεν έχουμε εάν η ταινία που συνθέτει ο Βαλεντίν με τη φαντασία του με βάση τις περιγραφές ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Αμφιβολίες μπορούν να εκφραστούν και για την ταινία που «βλέπουμε» κι εμείς που διαβάζουμε το βιβλίο, το δίχως άλλο διαφορετική από αυτή που είδε ο κάθε ήρωας. Αλλά και το μυθιστόρημα στο σύνολό του, γραμμένο αποκλειστικά υπό μορφή διαλόγων και δίχως περιγραφές, εξαλείφει έντεχνα οτιδήποτε συμβαίνει πέρα από τη σφαίρα του λεκτικού, είτε επειδή ποτέ δεν ειπώθηκε, είτε επειδή κρατήθηκε κρυφό.
Ο δεσμός που αναπτύσσεται ανάμεσα στον Μολίνα και τον Βαλεντίν γίνεται και ερωτικός – αλλά αυτή δεν είναι μια ιστορία αγάπης. Οι πολλαπλές μορφές της σχέσης δύο υποκειμένων που κινούνταν εκτός των ορίων του αποδεκτού για την τότε Αργεντινή γίνεται το επίκεντρο μέσα από το οποίο σταδιακά αποκαλύπτονται οι πολλαπλές δυνατές μορφές επιβολής εξουσίας, αντίστασης αλλά και ανανοηματοδότησης της κυριαρχίας και της αποδοχής της. Και οι ρωγμές στις παραδεδεγμένες αρρενωπότητες και στο πρότυπο του macho latino προβάλλουν ως εργαλείο που επιτρέπει να διευρυνθεί το πνεύμα αμφισβήτησης, η διάθεση για μια εναλλακτική επαναδιεκδίκηση.
Tο φιλί της γυναίκας-αράχνης, που έχει ενταχθεί στον κατάλογο της ισπανικής εφημερίδας El Mundo με τα εκατό καλύτερα ισπανόγραφα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, είναι διαθέσιμο στα Ελληνικά σε καινούρια έκδοση από τις εκδόσεις Carnívora, με εισαγωγή του Μάρκος Γ. Μπρόγιερ. Αξίζει ειδική αναφορά η μετάφραση της Ασπασίας Καμπύλη, που αποδίδει τους διαλόγους με φυσικότητα και τρόπο που δείχνει ότι το διασκεδάζει κι η ίδια!
Το φιλί της γυναίκας-αράχνης, του Μανουέλ Πουίχ
Μετάφραση: Ασπασία Καμπύλη | Εκδόσεις Carnívora
