Μπορεί εκτός από το όνομα να μην έχει κάποια άλλη σχέση με την Καλυψώ, ωστόσο η μουσική καλύψο είναι ένα πολύ ξεχωριστό είδος μουσικής, τόσο για το μουσικό της περιεχόμενο, όσο και για το ιστορικό της υπόβαθρο, καθώς συμβολίζει την εναντίωση απέναντι στον ιμπεριαλισμό και τη συνέχιση μιας μουσικής γλώσσας και παράδοσης μέσα στους αιώνες.
Το όνομα της μουσικής καλύψο προέρχεται από τη νιγηριανή λέξη -ka isu ή -Kaiso που σημαίνει «συνεχίζω», «προχωρώ». Η μουσική καλύψο πρωτοεμφανίστηκε τον 18ο αιώνα στο Τρινιδάδ (νησί της Καραϊβικής), προκύπτοντας από την πλούσια μουσική παράδοση που έφεραν οι σκλάβοι από την Αφρική. Τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της μουσικής είναι η απλή αρμονία, ο τετραμερής ρυθμός με συγκοπές, για να δίνει το αίσθημα της κίνησης, και η χρήση πολλών διαφορετικών κρουστών, κυρίως τυμπάνων. Τέλος, ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της είναι η ύπαρξη ενός τραγουδιστή/αφηγητή (παράδοση που προήλθε από τους Κρεολούς) που σχολιάζει διάφορα επίκαιρα θέματα.
Το κυριότερο, όμως, χαρακτηριστικό της είναι το περιεχόμενο των στίχων της. Αρχικά, στην πρωταρχική της μορφή, η καλύψο χρησιμοποιούνταν από τους σκλάβους που προέρχονταν από την Αφρική ως ένα μέσο σχολιασμού και εμπαιγμού των αφεντικών τους. Με τα χρόνια, μέσα από τη μεγάλη ιστορία του Τρινιδάδ, μιας χώρας που πέρασε από τους Ισπανούς στους Γάλλους και, τέλος, στους Βρετανούς, το καυστικό περιεχόμενο των στίχων της έγινε το κύριο χαρακτηριστικό της γνώρισμα.
Συμπληρώνοντας περίπου 500 χρόνια υπό τον ζυγό των Ευρωπαίων, το Τρινιδάδ ανεξαρτητοποιήθηκε πλήρως το 1962. Η μουσική καλύψο αποτέλεσε όλα αυτά τα χρόνια το μέσο για την εξωτερίκευση των προβλημάτων των απλών ανθρώπων και για την κριτική τους απέναντι στα πολιτικά γεγονότα και την αποικιοκρατία. Παρά τη λογοκρισία που επιβλήθηκε κατά την αγγλική κυριαρχία, οι τραγουδιστές καλύψο συνέχισαν να κριτικάρουν και να προκαλούν με τους στίχους τους. Στις αρχές του 1900, οι τραγουδιστές καλύψο έκαναν τις πρώτες ηχογραφήσεις και άρχισαν να διαδίδουν τη μουσική αυτή στον υπόλοιπο κόσμο, πρώτα στις Ηνωμένες Πολιτείες κι έπειτα στην Ευρώπη. Κάποιοι από τους πιο γνωστούς μουσικούς της εποχής ήταν η Lovey’s String Band, ο Attila the Hun, ο Lord Invader (ο συνθέτης του τραγουδιού Rum and Coca Cola) και ο Lord Kitchener, ο οποίος ήταν ο πρώτος τραγουδιστής καλύψο στην Ευρώπη.
Η διάδοση αυτής της μουσικής επέφερε έναν διαχωρισμό στο ύφος και στο περιεχόμενο των τραγουδιών. Από τη μία, μπορούσε κανείς να συναντήσει έναν πιο εξωστρεφή χαρακτήρα, που συνδέθηκε με τη διασκέδαση και το καρναβάλι, με πιο απλό περιεχόμενο, και από την άλλη, έναν εντελώς εσωστρεφή χαρακτήρα που συνέχισε να σχολιάζει και να επικρίνει τα πολιτικά γεγονότα. Το ενδιαφέρον είναι ότι πολλές φορές αυτές οι δύο κινητήριες δυνάμεις μπορούσαν να συναντηθούν στο ίδιο τραγούδι. Για παράδειγμα, ο Lord Kitchener στο τραγούδι του Windrush (εμπνευσμένο από το καράβι με το οποίο ταξίδευε και ο ίδιος, που μετέφερε τους πρώτους μαύρους της Καραϊβικής στην Ευρώπη) εξυμνούσε στην ευρωπαϊκή του βερσιόν την ευγένεια και την καλοσύνη των Βρετανών, ενώ στη βερσιόν που κυκλοφόρησε μόνο στο Τρινιδάδ κατέκρινε την κυριαρχία των Άγγλων στο νησί.
Η μουσική καλύψο απογειώθηκε με τον Αμερικανοτζαμαϊκανό τραγουδιστή Χάρι Μπελαφόντε και πλέον έχει επηρεάσει πολλά είδη λατινοαμερικάνικης μουσικής, αλλά και την τζαζ. Παρ’ όλα αυτά, δεν παύει να παραμένει ένα είδος μουσικής που μπορεί και να αποτελεί πλέον την εθνική ταυτότητα ενός λαού που, παρά τις δυσκολίες της καθημερινότητας, συνέχισε να διατηρεί το κέφι του και την όρεξη για ζωή.
Προτάσεις ακρόασης:
Harry Belafonte, Banana Boat Song
Roaring Lion, Trinidad, the Land of Calypso
Kenny Barron Trio, Calypso
Dizzy Gillespie, Jambo
