Η πρώτη εικόνα που αντικρίσαμε κατά την άφιξή μας στην Ιορδανία ήταν αυτή μιας ομάδας ανδρών που με παραδοσιακά κρουστά και πνευστά κατευθύνονταν προς το κτήριο του αεροδρομίου του Αμμάν, προκειμένου να προϋπαντήσουν όχι κάποιον αθλητή που κέρδισε μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκυο, όπως λανθασμένα υποθέσαμε, αλλά έναν νέο που επέστρεφε στη χώρα του έχοντας μόλις ολοκληρώσει τις σπουδές του στο εξωτερικό. Η σκηνή αυτή μας το κατέστησε σαφές αρχής εξαρχής: ο πολιτισμός που θα εξερευνούσαμε θα διέφερε αρκετά από όσα είχαμε έως τότε συνηθίσει.
Βρισκόμενη όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά και από άποψη νοοτροπίας στο μεταίχμιο μεταξύ της αυστηρής Σαουδικής Αραβίας και του κάπως πιο «χαλαρού» Λιβάνου –με τον οποίον, βέβαια, δεν συνορεύει–, η Ιορδανία είναι μια μουσουλμανική χώρα της Μέσης Ανατολής (ό,τι αυτό συνεπάγεται, συμπεριλαμβανομένης της γειτνίασης με «δύσκολες» περιοχές, όπως η Συρία και το Ιράκ), στην οποία συνυπάρχουν αρμονικά άνθρωποι διαφόρων θρησκειών. Περισσότεροι, μάλιστα, από τους μισούς Ιορδανούς είναι παλαιστινιακής καταγωγής, ενώ υπάρχουν και πολλοί προερχόμενοι από τη Συρία και το Ιράκ. Παρ’ όλα αυτά, καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού, μας συνόδευε υποχρεωτικά ένας αστυνομικός, ο οποίος θα μας προστάτευε σε περίπτωση τρομοκρατικής επίθεσης.
Η επίσημη γλώσσα της χώρας είναι τα Αραβικά, τα οποία διακρίνονται στα επίσημα Αραβικά, που χρησιμοποιούνται στον γραπτό λόγο, και στα «ανεπίσημα» Αραβικά, στα οποία διεξάγονται οι προφορικές συνομιλίες. Οι διαφορές τόσο μεταξύ επίσημων και ανεπίσημων Αραβικών όσο και μεταξύ των Αραβικών που χρησιμοποιούνται στην Ιορδανία συγκριτικά με τα Αραβικά που χρησιμοποιούνται στις υπόλοιπες αραβικές χώρες είναι σημαντικές, δυσχεραίνοντας, μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις, τη συνεννόηση και την επικοινωνία.
Η Ιορδανία είναι η δεύτερη πιο φτωχή χώρα στον κόσμο σε νερό. Για τον λόγο αυτόν, στην ταράτσα κάθε σπιτιού υπάρχουν λευκά ντεπόζιτα, τα οποία γεμίζουν με νερό μία φορά την εβδομάδα. Το νόμισμα της χώρας, το ιορδανικό δηνάριο, αντιστοιχεί περίπου σε 1,20 του ευρώ. Κύριες πηγές εσόδων της χώρας –το μεγαλύτερο μέρος της οποίας καλύπτεται από έρημο ή άγονη γη– αποτελούν τα εμβάσματα από το εξωτερικό, ο τουρισμός και η εξαγωγή φωσφορικών αλάτων, ποτάσας και προϊόντων που παράγονται από υλικά της Νεκράς Θάλασσας. Η διαβίωση, επομένως, είναι αρκετά δύσκολη, ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη ότι σε κάθε οικογένεια γεννώνται κατά μέσο όρο τέσσερα παιδιά.
Αμμάν και Γέρασα
Όχι, δεν βαρυγκομώ! Απλώς παραθέτω ονόματα πόλεων! Η πρωτεύουσα της Ιορδανίας, το Αμμάν, ονομάζεται και «άσπρη πόλη», λόγω του λευκού χρώματος της πέτρας με την οποία είναι χτισμένα τα περισσότερα σπίτια. Από την Ακρόπολή της, με τα απομεινάρια ρωμαϊκών ναών και το «δάχτυλο του Ηρακλή», που από το μέγεθός του μπορεί κανείς να αναλογιστεί τις τεράστιες διαστάσεις ολόκληρου του αγάλματος που έστεκε κάποτε εκεί, η θέα προς την παλιά πόλη και το αρχαίο ρωμαϊκό θέατρο είναι εντυπωσιακή.
Σε κοντινή απόσταση από το Αμμάν βρίσκεται η ρωμαϊκή πόλη Γέρασα – ό,τι έχει απομείνει, δηλαδή. Λέγεται πως χτίστηκε από τους γηραιούς στρατιώτες του Μεγάλου Αλεξάνδρου που δεν μπορούσαν πλέον να τον ακολουθήσουν στην εκστρατεία του στη Μέση Ανατολή. Πρόκειται για μία ολόκληρη πόλη, με ναούς, με θέατρο, με δρόμους και ιππόδρομο. Στη βάση ενός από τους τεράστιους κίονες στη Γέρασα υπήρχε τοποθετημένο ένα κουτάλι. Ο τοπικός ξεναγός μας «έσπρωξε» τον κίονα και το κουτάλι ταλαντεύτηκε! Προφανώς, καμία καταστροφή δεν επήλθε. Ίσα ίσα, οι κίονες ήταν κατασκευασμένοι σκοπίμως με αυτόν τον τρόπο, ώστε να αντέχουν στους σεισμούς και στα ακραία φαινόμενα – εξαιτίας ενός μεγάλου σεισμού, βέβαια, καταστράφηκε η πόλη ολοσχερώς. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ένα μεγάλο τμήμα της πόλης δεν έχει ακόμα αποκαλυφθεί, ελλείψει κονδυλίων. Το μέλλον προβλέπεται πολλά υποσχόμενο!
Η Ιορδανία της Βίβλου
Στη διαδρομή προς το νότιο τμήμα της χώρας αρχίζουν να εμφανίζονται οι πρώτες καμήλες, ενώ σποραδικά συναντάμε εκτάσεις καλλιεργημένες με μπανανιές και φοινικιές, οι οποίες μαρτυρούν την παρουσία νερού. Ο Ιορδάνης ποταμός είναι κοντά, αποτελώντας ένα φυσικό σύνορο μεταξύ της Ιορδανίας και της Παλαιστίνης ή των «παλαιστινιακών κατεχόμενων εδαφών», όπως συνεχώς τόνιζε ο τοπικός ξεναγός μας. Στα εδάφη της Ιορδανίας εκτυλίχθηκαν πολλές σκηνές που αναφέρονται στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Εκεί βρίσκεται το σημείο του Ιορδάνη όπου βαφτίστηκε ο Χριστός από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο˙ εκεί βρίσκεται το όρος Νέμπο, όπου στάθηκε ο Μωυσής και ατένισε τη Γη της Επαγγελίας˙ εκεί βρίσκεται η Μάνταμπα, όπου στον ελληνορθόδοξο ναό του Αγίου Γεωργίου υπάρχει ο παλαιότερος μωσαϊκός χάρτης της Μέσης Ανατολής και, παράλληλα, ένας από τους παλαιότερους του κόσμου. Ακόμη, εκεί βρίσκεται «η γυναίκα του Λωτ», ένας πέτρινος σχηματισμός σε έναν λόφο στη Νεκρά Θάλασσα, που λέγεται ότι είναι η Ιουδήθ, η οποία μετατράπηκε σε στήλη άλατος. Και πόσες ακόμα βιβλικές αναφορές στα εδάφη αυτά... Σημαντικό είναι, δε, να αναφερθεί πως ανάμεσα στα εκθέματα του αρχαιολογικού μουσείου του Αμμάν συγκαταλέγονται και τα μεγάλης αρχαιολογικής και θεολογικής αξίας «χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας».
Πέτρα
Με το που ακούμε «Πέτρα», το πρώτο –και ίσως το μοναδικό– που μας έρχεται στον νου είναι το πολυφωτογραφημένο Θησαυροφυλάκιο. Πέτρα, όμως, δεν είναι μόνο αυτό. Πλησιάζοντας στη βραχώδη περιοχή όπου οι Ναβαταίοι λάξευσαν μια πόλη, η οποία θα λειτουργούσε, κατά κύριο λόγο, ως κέντρο συναλλαγών, είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς ότι μέσα στα βουνά υπήρχε κάποτε ένα ολόκληρο βασίλειο. Διασχίζοντας τη βασική διαδρομή συνολικού μήκους 8 χιλιομέτρων μέσα στο φαράγγι, ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια του επισκέπτη η μαγευτική «ροδόχρους πολιτεία» (εξαιτίας του χρώματος της πέτρας, το οποίο, όμως, αλλάζει ανά μεριές και ανάλογα με το φως) που λάξευσαν οι Ναβαταίοι από πάνω προς τα κάτω στα εύθραυστα και, ως εκ τούτου, επικίνδυνα κατά την αναρρίχηση βράχια: τάφοι, ναοί, κανάλια για τη συλλογή και τη μεταφορά του νερού της βροχής, θέατρα, κατοικίες και ό,τι περιλαμβάνει μια πόλη. Πέρα από τα διάφορα κτήρια, πολλές πέτρες είναι λαξεμένες και σε μορφές ζώων (ελέφαντες, καμήλες κ.λπ.), αλλά και προσώπων. Όπως μαρτυρούν, μάλιστα, τόσο τα απομεινάρια στην Πέτρα όσο και τα ευρήματα που φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείο της περιοχής, οι Ναβαταίοι αποτελούσαν έναν πολυθεϊστικό λαό που λάτρευε θεούς που έμοιαζαν με αυτούς του αρχαιοελληνικού δωδεκάθεου, αν και έφεραν διαφορετικά ονόματα. Δυστυχώς, οι Ναβαταίοι δεν άφησαν τίποτα πίσω τους, με αποτέλεσμα οι γνώσεις μας γι’ αυτούς να είναι περιορισμένες.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως ολόκληρη η περιοχή –όπως και ολόκληρο το νότιο τμήμα της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της ερήμου– ανήκει στη δικαιοδοσία των Βεδουίνων. Αυτοί, άλλωστε, έχουν ονοματίσει τα διάφορα κτήρια της Πέτρας, χωρίς απαραιτήτως τα ονόματα που έχουν δώσει να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα (το «Θησαυροφυλάκιο», για παράδειγμα, δεν ήταν θησαυροφυλάκιο).
Κατά τη διάρκεια της πορείας μας, ένας Βεδουίνος μας μύησε στην τεχνική του βαψίματος των ματιών με ένα είδος eyeliner που αποτελείται από κάρβουνο, ελαιόλαδο και βότανα. Οι Βεδουίνοι το χρησιμοποιούν ευρέως, καθώς προστατεύει τα μάτια από τον ήλιο και τη σκόνη, αλλά και για αισθητικούς λόγους. Όπως πληροφορηθήκαμε, μάλιστα, διαρκεί έως και τρεις μέρες. Σε συνδυασμό, δε, με την τερακότα που βρίσκει κανείς σε βράχους στην έρημο του Ουάντι Ραμ, το μακιγιάζ ολοκληρώνεται!
Η διάσχιση του φαραγγιού αποτελεί μια μοναδική εμπειρία που γεμίζει τον επισκέπτη με δέος. Εντύπωση προκαλεί, βέβαια, το γεγονός ότι επιτρέπεται όχι μόνο το άγγιγμα, αλλά και η αναρρίχηση σε αυτά τα εύθραυστα βράχια – και όχι μόνο για λόγους ασφάλειας, αλλά και διατήρησης αυτού του τόσο σημαντικού μνημείου, το οποίο συγκαταλέγεται στα νέα επτά θαύματα του κόσμου.
Ουάντι Ραμ
«Εγώ εναντίον των αδερφών μου. Εγώ και οι αδερφοί μου εναντίον των ξαδέρφων μας. Εγώ, οι αδερφοί μου και τα ξαδέρφια μου εναντίον του κόσμου όλου».
Ρητό των Βεδουίνων
Η έρημος του Ουάντι Ραμ, της «κοιλάδας του φεγγαριού», διαφέρει από πολλές άλλες (όπως η Σαχάρα, για παράδειγμα), καθώς διαθέτει βουνά. Εκεί ζουν απομονωμένοι οι Βεδουίνοι, σε σκηνές υφασμένες από τρίχωμα καμήλας και κατσίκας, οι οποίες –παρά το μαύρο τους χρώμα– είναι δροσερές το καλοκαίρι, ενώ χάρη στο λίπος της τρίχας δεν επιτρέπουν στο νερό να εισέλθει στο εσωτερικό τους, όταν βρέχει τον χειμώνα. Κάθε σκηνή είναι χωρισμένη σε τρία τμήματα: των ανδρών και των επισκεπτών, των γυναικών και της κουζίνας. Η φωτιά στη σκηνή καίει διαρκώς, και οι φιλόξενες φυλές των Βεδουίνων προσφέρουν ασυλία σε όποιον ζητήσει καταφύγιο, καθώς θεωρείται μεγάλη ασέβεια να σκοτώσει κανείς κάποιον μέσα στη σκηνή. Τις πρώτες τρεις μέρες, μάλιστα, δεν τον ρωτούν απολύτως τίποτα.
Οι Βεδουίνοι καταφεύγουν στα δικαστήρια μόνο σε πολύ ακραίες περιπτώσεις εγκλημάτων. Όλες οι υπόλοιπες διαφορές λύνονται εντός της φυλής. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, είναι οι μόνοι που έχουν το δικαίωμα να εκμεταλλεύονται την περιοχή, μιας και ανέκαθεν στήριζαν τον θεσμό της βασιλείας στη χώρα, κι αυτό τους έχει ανταμείψει με διάφορα προνόμια (π.χ. ευκολότερη πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, επιδόματα κ.λπ.).
Σε βράχους στην έρημο του Ουάντι Ραμ είναι χαραγμένα διάφορα σήματα (καμήλες κ.λπ.) που χρησίμευαν στην επικοινωνία. Μέσω αυτών, ενημέρωναν τους επόμενους προς τα πού θα κατευθύνονταν, πού υπήρχε νερό και ούτω καθεξής. Σε κάποιο σημείο της ερήμου, μάλιστα, υπάρχουν τα βαγόνια του τρένου όπου (όπως και σε ολόκληρη την έρημο) γυρίστηκαν σκηνές της γνωστής ταινίας με πρωταγωνιστή τον Πίτερ Ο’ Τουλ Ο Λόρενς της Αραβίας, μιας ταινίας διάρκειας τεσσάρων ωρών βασισμένης στη δράση του αξιωματικού του βρετανικού στρατού Τόμας Έντουαρντ Λόρενς, ο οποίος, γοητευμένος από τις αραβικές φυλές των Βεδουίνων, κατάφερε να τις ενώσει σε έναν αγώνα ενάντια στους Οθωμανούς κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στο Ουάντι Ραμ η άμμος είναι αλλού άσπρη, αλλού κόκκινη, αλλού καφετιά και αλλού μωβ, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τα βουνά, ανάλογα με την ώρα της ημέρας, αλλά και με το είδος του εκάστοτε πετρώματος (γρανίτης κ.λπ.). Αξίζει να βρεθεί κανείς στην έρημο την ώρα που δύει ο ήλιος, αλλά και αργότερα, καθώς η παντελής απουσία φωτισμού επιτρέπει μία εντυπωσιακή θέαση των αστεριών.
Άκαμπα και Ερυθρά Θάλασσα
Φτάσαμε στην Άκαμπα ανήμερα της ισλαμικής Πρωτοχρονιάς (10 Αυγούστου) και για τον λόγο αυτόν η κίνηση ήταν αυξημένη (από Άραβες, μιας και οι τουρίστες ήμασταν ελάχιστοι). Στην παραλία ακόμα και τα μικρά κοριτσάκια κολυμπούσαν με ολόκληρο το σώμα τους καλυμμένο, και αυτό μου θύμισε τα λόγια ενός καθηγητή, που μας επαναλάμβανε συνεχώς πως δεν πρέπει να βλέπουμε την Ανατολή με δυτικό μυαλό.
Η Άκαμπα είναι χτισμένη στην Ερυθρά Θάλασσα, και τα σπίτια στην απέναντι πλευρά του κόλπου, στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής. Στην υπαίθρια αγορά της ξεχωρίζουν οι πάγκοι με τα πολύχρωμα μπαχαρικά, ενώ η όλη αρχιτεκτονική της πόλης είναι κάπως πιο οικεία στα μάτια του Ευρωπαίου. Όσο για τη ζέστη... Ενδεικτικά, στις εννιά το βράδυ η θερμοκρασία άγγιζε τους 39 βαθμούς – ναι, δεν είναι και η πιο φαεινή ιδέα η επίσκεψη στην Ιορδανία τον Αύγουστο.
Νεκρά Θάλασσα
Η Νεκρά Θάλασσα (στην ουσία, πρόκειται για λίμνη) βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο στη γη, 420 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ονομάζεται «νεκρά», επειδή κανένας οργανισμός –εκτός από ορισμένα βακτήρια– δεν μπορεί να επιβιώσει στα νερά της, λόγω της πολύ υψηλής περιεκτικότητάς της σε αλάτι (30%). Γι’ αυτό, άλλωστε, το κολύμπι στη Νεκρά Θάλασσα είναι αρκετά δύσκολο, έως αδύνατο. Όποιος βουτάει, απλώς επιπλέει.
Λέγεται πως σχηματίστηκε, όταν η αφρικανική τεκτονική πλάκα συγκρούστηκε με την αραβική, με αποτέλεσμα η τελευταία να ανυψωθεί τόσο, ώστε να εγκλωβιστεί ένα μικρό τμήμα από το νερό του ωκεανού στο σημείο όπου βρίσκεται σήμερα η Νεκρά Θάλασσα. Το χαμηλό της υψόμετρο με το πολύ οξυγόνο (το αντίθετο απ’ ό,τι συμβαίνει στα πολύ ψηλά βουνά, δηλαδή) ωφελεί άτομα με αναπνευστικά προβλήματα, ενώ τόσο η λάσπη της όσο και τα άλατά της, τα οποία χρησιμοποιούνται για την παραγωγή πληθώρας θεραπευτικών και καλλυντικών προϊόντων, ενδείκνυνται για τη θεραπεία δερματικών παθήσεων (ψωρίαση, έκζεμα, ακμή κ.λπ.).
Οι προβλέψεις για το μέλλον της Νεκράς Θάλασσας είναι δυσοίωνες, καθώς η στάθμη της μειώνεται κατά ένα μέτρο τον χρόνο και –πάντοτε σύμφωνα με προβλέψεις και εκτιμήσεις επιστημόνων– σε 50 χρόνια δεν θα υπάρχει πλέον. Για να αποφευχθεί αυτό το σενάριο, ωστόσο, στο εγγύς μέλλον αναμένεται να ξεκινήσει στην περιοχή ένα μεγάλο έργο, με τη χρηματοδότηση πολλών χωρών και οργανισμών. Πρόκειται για το εξαιρετικά δύσκολο έργο της μεταφοράς νερού από την Ερυθρά Θάλασσα, το οποίο αρχικά θα αφαλατωθεί και κατόπιν ειδικής επεξεργασίας αφενός μεν θα μεταφερθεί στη Νεκρά Θάλασσα και αφετέρου θα προοριστεί για την κάλυψη μέρους των αναγκών της χώρας σε νερό.
Η Ιορδανία ως κινηματογραφικό σκηνικό
Ο Λόρενς της Αραβίας (Lawrence of Arabia)
Ο Ιντιάνα Τζόουνς και η Τελευταία Σταυροφορία (Indiana Jones and the Last Crusade)
Star Wars: Skywalker, η Άνοδος (Star Wars: The Rise of the Skywalker)
Η Διάσωση (The Martian)
Οι Τελευταίες Μέρες στον Άρη (The Last Days on Mars)
Zero Dark Thirty
Κόκκινος Πλανήτης (Red Planet)
Η Βασίλισσα της Ερήμου (Queen of the Desert)
Γαστρονομία
Μάνσαφ: αρνί με ρύζι και αποξηραμένο γιαούρτι (ναι, υπάρχει!)
Μακλούμπα: κοτόπουλο με ρύζι, πατάτες και λαχανικά
Σάουρμα: κάτι σαν τη δική μας πίτα με γύρο, αλλά με κομμάτια κοτόπουλου ή αρνιού
Ζάαρμπ: αρνί ή κοτόπουλο που ψήνεται μέσα στην άμμο, με τα ζουμιά των κρεατικών να στάζουν στο ρύζι
Κιουνεφέ: γλυκό με φύλλο κανταϊφιού και τυρί (πηγαίνει κάτω αμάσητο)
Λεμονάδα με μέντα ή και δυόσμο (σαν mojito χωρίς αλκοόλ, αλλά πολύ πιο νόστιμο, αν με ρωτάτε)
Καφές με κάρδαμο (για «καρδάμωμα»)
Μπαχαρικά και μυρωδικά – «όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά»
* Αφιερώνεται σε όλα τα μέλη της υπέροχης παρέας με την οποία μοιράστηκα αυτό το ταξίδι.
