Ας μιλήσουμε, λοιπόν, γι’ αυτό το πανάρχαιο στερεότυπο του βασανισμένου καλλιτέχνη. Βασανισμένος από τη ζωή, ο καλλιτέχνης κουβαλάει τους προσωπικούς του δαίμονες και τους αποθέτει στην τέχνη του – άλλωστε, γι’ αυτόν τον λόγο κάνει τέχνη. Ο καλλιτέχνης είναι ιδιάζουσα μορφή: στην πλούσια εκδοχή, ευδοκιμεί στις γκαλερί (πάντα με το ανάλογο στυλ)˙ στη φτωχή, σε μικρό, σκοτεινό και ακατάστατο διαμέρισμα πίνοντας ουίσκι ή αψέντι. Η ομοιότητα μεταξύ των δύο; Η απαραίτητη εκκεντρικότητα που τους ξεχωρίζει από άλλους κοινούς θνητούς. Δεν είναι μόνο οι καθημερινές ιδιοτροπίες. Συχνά υπάρχουν βαθύτερα προβλήματα. Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα συγχέεται η δημιουργικότητα με συμπεριφορές οι οποίες στην καλύτερη περίπτωση χαρακτηρίζονται «ιδιαίτερες» και στη χειρότερη «επικίνδυνες» είτε για το ίδιο το άτομο είτε για τους άλλους.
Δεν ξέρω πώς έχει γίνει αυτή η σύνδεση, να είναι, δηλαδή, αναμενόμενο οι καλλιτέχνες να κρύβουν κάποια ασθένεια. Η υπόθεση που μπορώ να κάνω είναι ότι, από ιστορική σκοπιά, για τα άτομα που έπασχαν, η έκφραση μέσω της τέχνης ήταν πιθανώς η μόνη διέξοδος. Άλλωστε, οι περισσότεροι έζησαν σε εποχές και κοινωνίες όπου δεν υπήρχε πρόσβαση σε ψυχολογική βοήθεια από ειδικούς, κάτι που ακόμα και σήμερα σε κάποιους κύκλους παραμένει ταμπού. Πολλά νοσήματα βασάνιζαν (και βασανίζουν) τους ανθρώπους, όπως κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, σχιζοφρένεια και εθισμός, για να αναφέρω μερικά. Δεν ισχυρίζομαι ότι είναι μόνο οι καλλιτέχνες που τα αντιμετωπίζουν, αλλά θίγω το γεγονός ότι γύρω από αυτούς όλα τα παραπάνω ωραιοποιήθηκαν. Πλάστηκε μια μυθολογία στην οποία η ασθένεια γίνεται το καύσιμο που παράγει έμπνευση. Μια μυθολογία στην οποία ο καλλιτέχνης που τα βιώνει αυτά είναι σπουδαίος, γιατί τα τραύματα του προσδίδουν μια ακαθόριστη γοητεία, και αν δεν τα είχε, θα ήταν ένας άνθρωπος καθημερινός, βαρετός και, ως εκ τούτου, τι το ενδιαφέρον θα μπορούσε να δημιουργήσει; Η πραγματικότητα της ασθένειας δεν έχει τίποτα το αξιοζήλευτο. Δεν είναι ο κανόνας η πυρετώδης δημιουργικότητα – η παράλυση είναι μάλλον συχνότερη.
Τώρα, βέβαια, πολλά έργα έχουν δημιουργηθεί με αφορμή τις φοβίες ή τους εφιάλτες, αλλά το να παράγεις κάτι με αφορμή ένα πρόβλημα είναι διαφορετικό από το να διατηρείς μια κατάσταση στην οποία πνίγεσαι, γιατί θεωρείς ότι σου δίνει μία κάποια αυθεντικότητα – ειδικά όταν υπάρχει εναλλακτική. Όταν η βοήθεια από ειδικό δεν είναι προσβάσιμη, καταλαβαίνω ότι η δημιουργία και η έκφραση είναι ένα αποκούμπι, αλλά αλίμονο αν στις μέρες μας αποφεύγεται εσκεμμένα η θεραπεία. Αν κάποιος είναι άρρωστος, όπως θα συνέβαινε και με οποιαδήποτε σωματική ασθένεια, ας αναζητήσει θεραπεία. Δεν έχει σημασία αν το λες «κατάθλιψη» ή «πονόκοιλο». Η αρρώστια δεν σε κάνει καλλιτέχνη.
Το ίδιο ισχύει και για τις κακοποιητικές συμπεριφορές του καλλιτέχνη προς τους γύρω του. Κάποιος μπορεί να θέλει να περνιέται για απαιτητικός ή για «ντίβα», ή γενικά για ελεύθερο πνεύμα που τα λέει τσεκουράτα. Ας είναι ό,τι θέλει, αλλά αν άνθρωποι υποφέρουν, πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες του. Αν κάποιος είναι κακοποιητικός, δεν έχει να κάνει με το ταλέντο του, παρά μόνο με τα ψυχολογικά του.
Ευτυχώς, τον τελευταίο καιρό βλέπω όλο και συχνότερα άτομα να μιλάνε γι’ αυτή την απαραίτητη αλλαγή στο σκεπτικό μας. Πρέπει να γίνει κατανοητό σε όλους ότι η αναζήτηση θεραπείας είναι κάτι το απολύτως λογικό και θεμιτό. Πρέπει να το καταλάβουν και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες ότι δεν σου δίνει μια ασθένεια ταυτότητα ή χαρακτήρα, μόνο σε τρώει σιγά σιγά.
